Bài thơ khai mạc chùm thơ gồm mười một bài dẫn nhập chương „ Năm của tâm hồn“. Bài thơ mang hoa tự khai chương trọn gửi gắm vào mùa thu. Sự vật và tiến trình vẽ lên năm vào kỳ muộn. Với một từ ngữ của người trồng nho, „sau kỳ lựa hái“ mô tả trạng thái tâm tư của cảm xúc bắt đầu điệu vũ vòng của bốn mùa bằng một cuộc chia ly. Chia ly một người bạn tình, một người đàn bà, người tháp tùng của một mùa hè đã sống trọn qua.
 |
| Tranh của © Emil Nolde (1867-1956) họa sĩ Biểu hiện Đức |
Cuộc chia ly này là một lời mời vào trong „công viên đồn đã chết“. Nhà thơ không tìm kiếm thiên nhiên tự do, không tìm cảnh hoang sơ vắng những lối mòn thành vết và những biên giới kẻ hàng, mà là công viên. Công viên là thiên nhiên được xếp sắp và trang điểm. Những tố chất tự nhiên, cây, nước, đồi, hoa, được tin cậy gửi vào một chương trình chỉnh trang sắc đẹp nhằm biến đổi và tân tạo chúng. Chúng được sàng lọc, tinh lựa, phối trí. Công viên là paysage idéal – phong cảnh lý tưởng - của nghệ nhân trồng vườn, của người anh em sinh đôi cho người họa sĩ vẽ phong cảnh. Công viên là một tác phẩm nghệ thuật, là paradis artificiel – một thiên đường chế tác -.
Với người trần tục, „công viên đồn đã chết“ của nhà thơ nguyên còn đó giấu mình và khép kín. Công viên hàm nghĩa là nhà thơ và đồng thời là thi ca, sự khép kín nổi bật trước cái xấu, cái tàn tệ của thời đại, cái thông điệp tiền Raphael (1) của cái đẹp, cái ý hình mang chất Mallarmé (2) của sự tinh khiết. Lời mời vào công viên là một sự lựa chọn thử thách. Điều này phân biệt (sự mời) với một sự chèo kéo gợi dục đưa tình. Cậu khóa ấm của cái đẹp không là người bạn tình chóng vánh của đam mê.
Khổ thơ đầu được tính về những chứng chỉ đẹp nhất của lễ hội phong cảnh trong thơ trữ tình. Hoffmannsthal (3) đã hiến dâng cho nó một cuộc chuyện trò giả tưởng. Người ta luôn hỏi chất cổ điển đọng lại trong thơ Đức nơi đâu. Không chần chừ, tôi chỉ ngay vào khổ thơ này. Cái thể chất ngôn từ được gột rửa khỏi mọi hoa mĩ và tếu táo. Không có sự giải tỏa ngôn từ và khát thèm cái mới, không có màn ảo thuật mù mờ về ngôn ngữ, không có trấu cám màu mè của sự nhạy cảm đến tuyệt kỹ.
Những từ như triền nước, ao, lối mòn là những chuẩn mực - ngôn từ, chuẩn mực của cổ điển đối lại cái lệch chuẩn gây ngỡ ngàng của ngôn từ và đối lại sự mê cuồng ngôn ngữ của cái tôi trữ tình hiện đại. Những chuẩn mực đó cho phép thi sĩ làm hiện ra phong cảnh của mình trong những khuôn mẫu lớn của phong cảnh lý tưởng cổ điển, là vùng quê sông Ranh (Rhine), trải dài với những hòn đảo, thung lũng và bờ sông ở miền nam thị trấn Bingen.
„Những triền nước xa le lói ánh cười / Màu lam không chờ của nguyên chất mây trời“. Đây là phong cảnh của Poussin (4) mà biểu tượng mây trời, không gì sánh được, tương hợp với câu thơ về mây của thi sĩ. Công viên của thi sĩ tỏa soi trong ánh sáng của phong cảnh này. Nó chiếu sáng ao hồ và những lối mòn. „Công viên đồn đã chết“ đan luống vào chất cổ điển được lưu truyền lại.
Màu của phôi pha là màu của lịch lãm. Màu vàng sâu vợi, màu xám mềm là những tương phản màu sắc tinh tế của chừng mực. Của một sự chừng mực, thuộc tính nó là chia ly, của nỗi buồn khách quan nội sinh trong đó, của sự bất biến không những của nhãn quan, mà còn là của tình thế. Những bông hồng muộn màng, hình thể của sự nhợt nhạt cao quý, vẫn „còn chưa úa hết“. Người ta biết, cái „còn“ này mang những giờ sẽ điểm, và sau đó sẽ không còn ai sống vào giấc mơ của người khác. Nhưng xúc động thống thiết của ly biệt không cam chịu một sự phân tán. Ngay cả trong đau đớn nó cũng đòi tư thế chỉn chu, sự giữ mình và diễm lệ. Trong một vẻ trang trọng êm ru, vòng hoa đan của những hồi tưởng kết nối những ảo ảnh lừa mị đẹp đẽ với những lời hứa, có hương vị héo úa của những bông đồng tiền cuối, với tán lá tím hồng của những chùm nho dại, những lời thề thốt và những nụ hôn không đơm trái quả. Và những gì còn lại ở những cảm xúc, những hy vọng nhỏ nhoi không sao thỏa mãn nổi, ở đời xanh của mùa thu yêu đương, cho phép „gắng qua“ đan xen vào vòng hoa của thất bại không thể nào gỡ gạc do mùa thu của cảm xúc mang lại cho mùa hè.
Độc giả của bài thơ này, những công dân của một nền văn hóa gợi tình, từng quen với những thiết chế tháo gỡ của cách tránh né xung đột và sự biện hộ cho hành vi vứt bỏ, sẽ khó khăn tiếp cận với mười hai câu thơ này, kể cả khi họ chưa quên đi cách đọc và cách hiểu mang tính lịch sử của những thái độ xử trí như vậy. Thái độ ấy là nỗi buồn - con đẻ của nhận thức -, phải đi mất và phải gạt bỏ đi, nếu người ta muốn là người, nếu người ta muốn sống. Vậy đó, cả nỗi buồn cũng thuộc về quyền ưu đãi của tâm hồn, đã tàn tạ trong cú đổ ngã của những quyền ưu ái ở những năm về cuối. Công viên đồn đã chết thực đã chết.
© Phạm Kỳ Đăng dịch
Nguồn: Hundert Gedichte des Jahrhunderts. Mit Interpretationen. Ausgewählt von Marcel Reich-Ranicki, Insel Verlag Frankfurt am Main und Leipzig 2000, (Một trăm bài thơ thế kỷ kèm bình giảng. Marcel Reich-Ranicki chọn lựa, Nhà xuất bản Insel Verlag Frankfurt am Main và Leipzig 2000)
Chú thích của người dịch:
Stefan George (1868-1933): Nhà thơ Đức, ban đầu chịu ảnh hưởng của chủ nghĩa tượng trưng, sau chủ trường dòng thơ thuần mỹ “ nghệ thuật vị nghệ thuật” quảng bá trong Tờ Nghệ thuật và rồi dần xa lánh, cuối cùng bản thân ông trở thành tâm điểm của một nhóm thơ có quan niệm thẩm mĩ- triết học riêng mang tên mình, “Nhóm George”.
Rainer Gruenter (1929-1993): Giáo sư, tiến sĩ ngữ văn, nhà sử học Đức, từng giữ cương vị hiệu trưởng và giảng dạy ở những trường Đại học Tổng hợp Heidelberg, Köln, Berlin và Mannheim.
(1) Raffael (Raffaello Santi, Raffaello Sanzio, hay Raphael , *1483 – † 1520): Họa sĩ và kiến trúc sư người Ý thời đỉnh điểm Phục hưng.
(2) Stéphane Marllarmé (1842-1898): Nhà văn, nhà thơ Pháp. Những bài thơ của ông được coi là những tác phẩm chính của chủ nghĩa tượng trưng. Cùng với Rimbaud, Verlaine und Baudelaire, ông là một trong những người mở đường quan trọng nhất cho thơ hiện đại.
(3) Hugo Laurenz August Hofmann, Edler von Hofmannsthal (1874-1929): Nhà văn, nhà thơ, kịch tác gia Áo, đại diện quan trọng của phái Suy đồi và Hiện đại Vienna.
(4) Nicolas Poussin (1594 – 1665): Họa sĩ Pháp thời Baroque- Cổ điển, tác phẩm trong sáng lý tính, có nhiều yếu tố cấp tiến gây sự chú tâm nghiên cứu ở các họa sĩ hiện đại từ Paul Cezane, Pablo Picasso tới Francis Bacon.
Hãy vào ngó công viên đồn đã chết
Stefan George (1868-1933)
Hãy vào ngó công viên đồn đã chết:
Những triền nước xa le lói ánh cười
Màu lam không chờ của nguyên chất mây trời
Chiếu sáng mặt ao và lối mòn nhiều sắc.
Nhận từ bạch dương và hòang dương nơi đó
Gam phớt vàng, màu non xám; gió mơn man
Nay hồng muộn vẫn còn chưa úa hết
Hãy tinh lựa, hôn lên và kết bó hoa đan.
Cũng đừng quên những bông đồng tiền cuối
Màu tím hồng quanh nho dại dây lan.
Và cũng chút gì ở đời xanh còn lại
Nhẹ gắng qua trên gương mặt thu tàn.
©Phạm Kỳ Đăng dịch
từ nguyên tác tiếng Đức:
Komm in den totgesagten park und schau…
Stefan George (1868-1933)
Komm in den totgesagten park und schau:
Der schimmer ferner lächelnder gestade ·
Der reinen wolken unverhofftes blau
Erhellt die weiher und die bunten pfade.
Dort nimm das zarte gelb · das weiche grau
Von birken und von buchs · der wind ist lau ·
Die späten rosen welkten noch nicht ganz ·
Erlese, küsse sie und flicht den kranz ·
Vergiss auch diese letzten astern nicht ·
Den purpur um die ranken wilder reben ·
Und auch was übrig blieb von grünem leben
Verwinde leicht im herbstlichen gesicht.
Bản tiếng Anh tham khảo:
Come to the Park they said was dead
Stefan George (1868-1933)
Come to the park they said was dead. Pursue:
the shimmer of remote and shining harbors,
of purest clouds' quite unexpected blue
illuminating ponds and colored arbours.
Take here the yellow deep, the subtle grey
of birch and boxwood. Mild are winds today
and latest roses still your eye will find.
Select them, kiss them, and a garland wind:
Do not forget late asters, and embrace
the crimson round the tendrils of wild vine,
and what remains of verdant life, align
and twine to features of your autumn's face.
© PKĐ – 2014 - Bài đăng VHNA
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét