Người tuần đêm đến Paris

Heinrich Heine (1797-1856)

„Người tuần đêm bộ giò dài tiến bộ
Từ đâu sao hớt hải, chạy nháo nhào!
- Người thân tôi bên nhà đều khoẻ chứ?
Tổ quốc ta đã giải phóng rồi sao?“

- Tuyệt lắm, trong nhà nghiêm đạo lý gia đình
Đang lặng lẽ thấm nhuần ân điển,
Và vững, êm, theo đường lối hoà bình
Nước Đức tự bên trong phát triển.

Không phồn vinh bên ngoài như Pháp
Nơi Tự do lay chạm mặt cuộc đời,
Người Đức mang Tự do trong người
Chỉ ở nơi tâm hồn sâu thẳm.

Tòa thánh đường Köln đã hoàn tất
Cũng là nhờ dòng họ Hohenzollern (1);
Triều Habsburg (2) cũng có phần đóng góp,
Kính cửa từ Wittelsbach gửi lên.

Những luật lệ tự do, hiến pháp
Hứa hẹn chúng tôi được nói ngọn ngành
Lời đức vua là tài sản tiềm ẩn
Như kho vàng sâu dưới sông Rhein.

Sông Rhein tự do - Brutus của những sông nước
Mãi mãi không cướp được đi đâu!
Người Hà Lan đang cột chân dòng chảy
Người Thuỵ Sĩ đang giữ chặt lấy đầu.

Chúa muốn ban cho ta hạm đội,
Sức phi thường yêu nước tràn đầy
Sẽ vui vẻ chèo con xuồng Đức;
Án biệt giam cấm cố bỏ từ nay.

Xuân nở hoa, đỗ nổ giòn lách tách
Ta tự do hít thở cảnh tự do!
Cấm hẳn ta ấn in, nhà xuất bản,
Kiểm duyệt rồi ắt tự biến ra tro.

©® Phạm Kỳ Đăng dịch từ nguyên tác tiếng Đức bài thơ Người tuần đêm đến Paris từ chùm Zeitgedichte (Những bài thơ thời cuộc) của tập Neue Gedichte - Những bài thơ mới.

Bei des Nachtwächters Ankunft zu Paris

Heinrich Heine (1797-1856)

»Nachtwächter mit langen Fortschrittsbeinen,
Du kommst so verstört einhergerannt!
Wie geht es daheim den lieben Meinen,
Ist schon befreit das Vaterland?«

Vortrefflich geht es, der stille Segen,
Er wuchert im sittlich gehüteten Haus,
Und ruhig und sicher, auf friedlichen Wegen,
Entwickelt sich Deutschland von innen heraus.

Nicht oberflächlich wie Frankreich blüht es,
Wo Freiheit das äußere Leben bewegt;
Nur in der Tiefe des Gemütes
Ein deutscher Mann die Freiheit trägt.

Der Dom zu Cöllen wird vollendet,
Den Hohenzollern verdanken wir das;
Habsburg hat auch dazu gespendet,
Ein Wittelsbach schickt Fensterglas.

Die Konstitution, die Freiheitsgesetze,
Sie sind uns versprochen, wir haben das Wort,
Und Königsworte, das sind Schätze,
Wie tief im Rhein der Niblungshort.

Der freie Rhein, der Brutus der Flüsse,
Er wird uns nimmermehr geraubt!
Die Holländer binden ihm die Füße,
Die Schwyzer halten fest sein Haupt.

Auch eine Flotte will Gott uns bescheren,
Die patriotische Überkraft
Wird lustig rudern auf deutschen Galeeren;
Die Festungsstrafe wird abgeschafft.

Es blüht der Lenz, es platzen die Schoten,
Wir atmen frei in der freien Natur!
Und wird uns der ganze Verlag verboten,
So schwindet am Ende von selbst die Zensur.

Chú thích của người dịch:

(1) Một trong những dòng họ quan trọng nhất của quí tộc Đức.
(2) Dòng họ vương triều Áo có thế lực và ảnh hưởng lớn ở châu Âu từ cuối thời Trung cổ.

Heinrich Heine (1797-1856): Nhà thơ, nhà văn và nhà báo, tác gia hàng thi hào Đức, đại diện cuối cùng và là người vựợt bỏ trào lưu Lãng mạn, có thi phẩm được phổ nhạc và dịch ra tiếng nước ngòai nhiều nhất. Độc giả Việt Nam biết tới và yêu mến Heinrich Heine ngay từ tập thơ đầu tiên gồm nhiều bản dịch từ tiếng Pháp của các nhà thơ Việt Nam, có thể kể Tế Hanh, Hòang Trung Thông, Đào Xuân Quý.

George Sand viết về Heine:
„...Heine nói ra những điều rất độc địa, và những câu chuyện tiếu của ông đâm trúng tim đen. Người ta cho rằng về bản chất ông là người độc ác, nhưng không có gì sai hơn thế. Lòng dạ ông tốt, cũng như miệng lưỡi ông ấy tệ. Ông tính dịu dàng, ân cần, dâng hiến, lãng mạn trong tình yêu, vâng yếu đuối nữa và một người đàn bà có thể thoải mái thống trị ông."

„Heine sagt sehr bissige Sachen, und seine Witze treffen ins Schwarze. Man hält ihn für von Grund auf böse, aber nichts ist falscher; sein Herz ist so gut wie seine Zunge schlecht ist. Er ist zärtlich, aufmerksam, aufopfernd, in der Liebe romantisch, ja schwach, und eine Frau kann ihn unbegrenzt beherrschen.“ (George Sand).

Friedrich Nietzsche viết về Heinrich Heine:
"Heinrich Heine đã cho tôi khái niệm cao nhất về một nhà thơ trữ tình. Tôi đã hoài công kiếm tìm trong mọi vương quốc của những kỷ ngàn năm một thứ âm nhạc da diết và ngọt ngào tương tự. Ông có một sự độc địa của thánh thần, thiếu thứ đó tôi nào đâu nghĩ nổi điều hoàn hảo (...).- Và ông ấy sử dụng tiếng Đức ra sao! Sẽ có lần người ta nói, xét cho cùng Heine và tôi là những nghệ sĩ đầu tiên của tiếng Đức.“

„Den höchsten Begriff vom Lyriker hat mir Heinrich Heine gegeben. Ich suche umsonst in allen Reichen der Jahrtausende nach einer gleich süßen und leidenschaftlichen Musik. Er besaß eine göttliche Bosheit, ohne die ich mir das Vollkommene nicht zu denken vermag (…). – Und wie er das Deutsche handhabt! Man wird einmal sagen, dass Heine und ich bei weitem die ersten Artisten der deutschen Sprache gewesen sind.“

Tranh của Ferdinand Victor Eugène Delacroix (1798 – 1863), họa sĩ Pháp, đặc biệt vì sức tưởng tượng và cách dùng mầu phóng khoáng, được coi như người dọn đường cho Chủ nghĩa Ấn tượng.