Georg Herwegh

Heinrich Heine (1797-1856)   

Nước Đức tôi đã uống chìm râu tóc
Còn anh tin lời chúc tụng hơi men! (2)
Tin vào mọi cái đầu ống tẩu
Và ngù hắn đeo màu đỏ vàng đen.

Ấy vậy khi cơn phiêu bồng đi mất
Bạn quí ơi bạn đã dính đòn ngay;-
Nhân dân rên như mèo kêu thảm
Vừa mới đây còn say tít cung mây!

Một đám công bộc đang chửi rủa
Thay vào vòng nguyệt quế là táo thối,
Ở mỗi góc một gã sen đầm,
Cuối cùng anh đến được biên giới.

Anh đứng như trời trồng. Thương cảm
Trào lên anh khi nhìn cọc dầm chôn
San sát như ngựa vằn vẽ sọc
Tiếng thở dài hắt ra khỏi tâm hồn:

„Trong cát của mi Aranjuez (3)
Sao những ngày êm đẹp biến nhanh,
Nơi ta đứng trước đức vua Philipp
Và quần thần Uckermark công khanh.

Nhà vua đã gật đầu tán thưởng
Khi ta đóng vai hầu tước Posa (4),
Thơ ta đã làm ngài ngây ngất
Ấy nhưng ngài chẳng thích văn ta“.

©® Phạm Kỳ Đăng dịch từ nguyên tác tiếng Đức bài thơ Georg Herwegh từ chùm Zeitgedichte (Những bài thơ thời cuộc) của tập Neue Gedichte - Những bài thơ mới.

XII. Georg Herwegh

Heinrich Heine (1797-1856)

Mein Deutschland trank sich einen Zopf,
Und du, du glaubtest den Toasten!
Du glaubtest jedem Pfeifenkopf
Und seinen schwarz-rot-goldnen Quasten.

Doch als der holde Rausch entwich,
Mein teurer Freund, du warst betroffen -
Das Volk wie katzenjämmerlich,
Das eben noch so schön besoffen!

Ein schimpfender Bedientenschwarm,
Und faule Apfel statt der Kränze -
An jeder Seite ein Gendarm,
Erreichtest endlich du die Grenze.

Dort bleibst du stehn. Wehmut ergreift
Dich bei dem Anblick jener Pfähle,
Die wie das Zebra sind gestreift,
Und Seufzer dringen aus der Seele:

»Aranjuez, in deinem Sand,
Wie schnell die schönen Tage schwanden,
Wo ich vor König Philipp stand
Und seinen uckermärkischen Granden.

Er hat mir Beifall zugenickt,
Als ich gespielt den Marquis Posa;
In Versen hab ich ihn entzückt,
Doch ihm gefiel nicht meine Prosa.«

Chú thích của người dịch:

(1) Georg Friedrich Rudolf Theodor Andreas Herwegh (*1817-1875): Nhà thơ dịch giả, cùng với Heinrich Heine và Ferdinand Freiligrath thuộc về những nhà thơ lừng danh đương thời. Khai phá một dòng thơ chính trị, ông muốn trở thành nhà thơ của những túp lều, không của những đài điện và đòi hỏi một nền „văn chương tranh đấu cho quyền của nô lệ chống lại kẻ tự do, của người nghèo chống lại người giàu, của con người chống lại quí tộc và của cộng hòa chống lại nền quân chủ“. Trong bối cảnh nước Đức giữa thời Trùng hưng và Cách mạng tư sản 1848, những bài thơ ông viết lôi cuốn thợ thuyền, nông dân, thợ thủ công khiến chính quyền quân chủ hoảng sợ cấm xuất bản và ra lệnh lùng bắt. Herwegh chạy trốn sang Thụy Sĩ.

Sau những thủ đoạn thỏa hiệp chính trị và nới lỏng kiểm duyệt, vua Phổ Friedrich Wilhelm IV đã cho ông trở về và nhận lời đón tiếp. Nhưng rồi cuộc triều kiến của Herwegh năm 1842 không mang lại kết quả, thậm chí trở nên lố bịch. Lập tức ngay sau đó nhà vua cấm dự án ra tạp chí của Herwegh, siết chặt kiểm duyệt và trục xuất ngay nhà thơ vừa mới đính hôn với cô con gái nhà giàu. Bị nền báo chí chính thống Phổ nguyền rủa, Herwegh cũng lãnh đủ sự chế nhạo của bạn bè.

Bài thơ của Heine đề cập cuộc gặp, có ý cười cợt sự vô duyên và ngờ nghệch của Herwegh, người thi sĩ ông ví với „con chiền chiện sắt“ (Herwegh, anh, con chiền chiện bằng sắt/ Bởi vì anh cất cánh đến trời xanh/ Anh đã mất trái đất trong gương mặt mình/ Và chỉ trong thơ sống xuân đời anh hát.)

(2) Toasten: Những lát bánh nướng, đã thành lời cửa miệng thời đó khi nâng cốc chúc tụng nhau.
(3) Thành phố Tây Ban Nha, cách Madrid chừng 50 km.
(4) Nhân vật trong vở kịch Don Carlos của Friedrich Schiller (Herwegh rất ngưỡng mộ Schiller vì lý tưởng và ý thức dấn thân ) động chạm đến những xung đột xã hội-chính trị và những âm mưu tranh giành quyền lực, tình ái trong triều đình dòng tộc xảy ra ở đầu cuộc chiến tranh tám mươi năm, thời điểm các tỉnh lỵ Hà Lan tranh đấu với Tây Ban Nha giành độc lập.

Heinrich Heine (1797-1856): Nhà thơ, nhà văn và nhà báo, tác gia hàng thi hào Đức, đại diện cuối cùng và là người vựợt bỏ trào lưu Lãng mạn, có thi phẩm được phổ nhạc và dịch ra tiếng nước ngòai nhiều nhất. Độc giả Việt Nam biết tới và yêu mến Heinrich Heine ngay từ tập thơ đầu tiên gồm nhiều bản dịch từ tiếng Pháp của các nhà thơ Việt Nam, có thể kể Tế Hanh, Hòang Trung Thông, Đào Xuân Quý.

George Sand viết về Heine:
„...Heine nói ra những điều rất độc địa, và những câu chuyện tiếu của ông đâm trúng tim đen. Người ta cho rằng về bản chất ông là người độc ác, nhưng không có gì sai hơn thế. Lòng dạ ông tốt, cũng như miệng lưỡi ông ấy tệ. Ông tính dịu dàng, ân cần, dâng hiến, lãng mạn trong tình yêu, vâng yếu đuối nữa và một người đàn bà có thể thoải mái thống trị ông."

„Heine sagt sehr bissige Sachen, und seine Witze treffen ins Schwarze. Man hält ihn für von Grund auf böse, aber nichts ist falscher; sein Herz ist so gut wie seine Zunge schlecht ist. Er ist zärtlich, aufmerksam, aufopfernd, in der Liebe romantisch, ja schwach, und eine Frau kann ihn unbegrenzt beherrschen.“ (George Sand).
Friedrich Nietzsche viết về Heinrich Heine:

"Heinrich Heine đã cho tôi khái niệm cao nhất về một nhà thơ trữ tình. Tôi đã hoài công kiếm tìm trong mọi vương quốc của những kỷ ngàn năm một thứ âm nhạc da diết và ngọt ngào tương tự. Ông có một sự độc địa của thánh thần, thiếu thứ đó tôi nào đâu nghĩ nổi điều hoàn hảo (...).- Và ông ấy sử dụng tiếng Đức ra sao! Sẽ có lần người ta nói, xét cho cùng Heine và tôi là những nghệ sĩ đầu tiên của tiếng Đức.“

„Den höchsten Begriff vom Lyriker hat mir Heinrich Heine gegeben. Ich suche umsonst in allen Reichen der Jahrtausende nach einer gleich süßen und leidenschaftlichen Musik. Er besaß eine göttliche Bosheit, ohne die ich mir das Vollkommene nicht zu denken vermag (…). – Und wie er das Deutsche handhabt! Man wird einmal sagen, dass Heine und ich bei weitem die ersten Artisten der deutschen Sprache gewesen sind.“

Chân dung Herwegh, tranh của Hans Conrad Hitz (1798-1866): Họa sĩ người Thụy sĩ.