Bài thơ "Gửi chàng trai Elis" của Georg Trakl

Hendrik Rost (1)

Tranh của © Paul Gauguin (1848-1903): Họa sĩ Pháp

Ở những bài thơ của Georg Trakl, nội dung gần như luôn xoay quanh cái chết và buồn thương. Và mặc dầu thế người diễn giải của chúng ta lại viết rằng, ông cảm nhận điều đó như là sự giải thoát lớn. Điều gì đây an ủi Trakl? (FAZ)

Người giáo viên dạy tiếng Đức nới thắt lưng và hít sâu vào. Sau đó ông ngâm, phất cánh tay, lắc lư đầu khiến làn tóc uốn kiểu Chị em nhà Scholl bồng bềnh và mái tóc rẽ ngôi thả dài một bên đầu áp xõa xuống. Heym (2) và Lasker-Schüler (3), Benn (4) và, ôi chao người ạ, đó là giáo trình của ông.

Tôi là môn sinh của ông. Theo cái kiểu như ông ấy bất ngờ bê chiếc xe đạp của mình đặt lên bục giảng, vá săm thủng và sau đó cho học trò viết một bài luận về vá săm xe đạp. Ở trường, ông ấy bị coi là gàn. Người ta đồn, trong nhà thầy chất đống khoai tây. Nhưng rồi ngay cả ngày hôm nay, tôi còn có thể chữa lốp xịt hơi nhanh hơn so với người khác phân bua về việc nhà trường đuổi xua hết ở họ niềm hứng thú dành cho bài thơ ấy.

Thừa thãi cuộc đời

Dạo đó, khi nằm trên chiếc ghế sô-pha nhung to sợi nhà chúng tôi, và lấy tay với bừa một cuốn sách từ cái giá ở trên đầu xuống, tôi đã sẵn sàng. Đó là một cuốn thơ mỏng, khổ nhỏ. Ngay từ tên tác giả đã đã là một câu đố: Trakl. Nghe sao thần bí. Và huyền bí là những bài thơ tôi đọc . Đại bàng, Cối xay gió, Các tu sĩ, Ảm đạm, Rượu vang, Mùa thu, Cái chết.

Thoạt đầu tôi đã ngờ rằng mình đã chạm vào bí mật đen tối nhất của cha mẹ mình. Chưa bao giờ họ chỉ cho tôi xem những văn bản này. Chưa bao giờ chúng tôi nói về sầu thảm. Và như áp lên chúng tôi là tác động nụ cười của người lớn, mỗi lúc khách đến và kế đó họ trò chuyện về những người khác. Nói về thuế, về thời tiết và về thời trước nữa. Nhưng mà cái Thời trước này nó hoàn toàn không là thời tôi từ đó khởi nguồn. Thời trước đó của tôi là thứ không được nói về nó. Cái thứ tôi cho rằng khả thể nhưng mà tôi không có sự tiếp cận và thậm chí, vâng, thậm chí không tìm ra một cái tên cho nó. Và bây giờ tôi tìm lại rất nhiều thứ của nó trong cuốn sách này - tương tự thế ít giấu diếm như một bí mật của đức tin. Tôi đã thấy và hiểu được rằng tất cả luôn sát nút xoay quanh cái chết, sự buồn đau. Và thông qua việc cùng đọc có chút gì đã xảy ra trong tôi, tôi cảm thấy như một sự giải thoát lớn. Một niềm hân hoan sâu sắc gần như chạm tới đớn đau.

Điều đó hiển nhiên đã đã là sức mạnh quá tải mỗi người trẻ tuổi lần nào đó một lần cảm nhận bằng quyền lực. Nó bao trùm lên người ta tựa một đoàn tàu chở hàng đang đi hết sức băng qua một nhà ga lúc ban đêm. Và trong mỗi toa là một sự thừa thãi cuộc đời giữ cho mình vận hành qua sự sinh thành và phá hủy, và không có cái gì có thể cưỡng lại điều đó.

Cuộc liên hoan của tổng thể

Việc đến như nó phải đến. Bản thân tôi bắt đầu viết và đưa một ngón chân vào giòng chảy của ngôn ngữ đã chiếm lấy, đã lôi kéo tôi và nhiều năm trào sôi lên tới những miền đây đó. Dạo ấy tôi đã đi xe đạp vào thành phố lân cận tới trường, mười ba cây số qua vùng đồng quê, và trên chuyến đi tôi kẹp quyển sách mỏng in thơ của Georg Trakl phía trước giữa ổ dây phanh, để trên chuyến xe tôi có thể ngó đọc vào trong đó. Và tôi nói to lên những câu thơ. Gần như đùng một cái tôi đã có thể thuộc lòng bài thơ „Gửi chàng trai Elis“. Tất cả những gì thuộc về bài thơ đều đụng chạm tới tôi. Trong chừng mực hiểu ít như vậy, thì cũng chính xác như thế tôi biết rằng, tôi đã trải nghiệm một niềm hào hứng tự thân không cần bao biện.

Là cậu học trò không chí thú lắm, có một lần tôi phải nộp bài tập về nhà sao lãng mất. Ngay đầu giờ, một học trò khác và tôi đi lên trước bục giảng và chỉ cho thầy giáo Ngữ văn sổ viết bài của chúng tôi. Thầy khen ngợi cậu học trò đứng trước tôi, rằng thế đó giờ đây cậu đã trả lời các câu hỏi mới ngăn nắp và chu đáo sao. „- Em phải thành luật gia“, thầy nói khi nhìn vào bài làm công phu và cho cậu ấy về chỗ. Tôi bước lên, đặt cuốn vở lên bục và hỏi thầy, nên chăng em cũng thành nhà luật gia. Ông yêu cho roi cho vọt chằm chằm nhìn tôi:“ Đừng“, ông nói và nghỉ một lát lấy hơi. Sau đó nói:“ Em nên trở thành diễn viên“. Với kết luận đó thầy cho tôi về chỗ; tôi bước khỏi địa ngục.

Có thể tại bài thơ này, ở đó thậm chí không còn chi li khác biệt giữa giới tính, giữa cái sống và chết, giữa cái tôi và vũ trụ, một thời gian dài đã cản trở hay là, nói khác đi, đã bảo toàn cho tôi trước cơ sự là một chút gì đã sẵn được định đoạt. Nhân danh Chúa tôi, làm sao mà cái đó cũng có thể khả thi trong thế giới này, trong đó tôi, hòa vào cuộc liên hoan của tổng thể theo Trakl, đã là tất cả.

Gửi chàng trai Elis

Georg Trakl (1887-1914)

Elis, nếu con sáo hót gọi trong rừng đen
Đó là sự lụi tàn của cậu
Môi cậu uống luồng mát lạnh của giếng đá xanh lam.
 
Cứ để đó, nếu trán cậu âm thầm nhỏ máu
Những truyền thuyết cổ xưa
Và sự cắt nghĩa tăm tối của đường chim bay.
 
Nhưng với những bước mềm mại cậu đi vào màn đêm
Treo những chùm nho no căng màu hồng tím
Và cậu vươn tay thanh thoát hơn trong màu xanh dương.
 
Một bụi gai rên rỉ
Nơi mắt cậu như trăng
Ôi Elis từ bao giờ cậu chết.
 
Thân thể cậu một bông dạ lan hương
Một nhà tu nhúng ngón tay sạch vào đó
Một hang đen tối là sự câm lặng của chúng ta,
 
Thư thoảng từ đó bước ra một con thú dịu dàng
Và từ từ cụp hai hàng mi nặng.
Xuống thái dương của cậu nhỏ giọt sương đen,
 
Vàng son rớt của những vì sao tàn lụi.

©Phạm Kỳ Đăng dịch từ nguyên tác tiếng Đức

Nguồn : FAZ

An den Knaben Elis

Georg Trakl ( 1887-1914)

Elis, wenn die Amsel im schwarzen Wald ruft,
Dieses ist dein Untergang.
Deine Lippen trinken die Kühle des blauen Felsenquells.

Laß, wenn deine Stirne leise blutet,
Uralte Legenden
Und dunkle Deutung des Vogelflugs.

Du aber gehst mit weichen Schritten in die Nacht,
Die voll purpurner Trauben hängt,
Und du regst die Arme schöner im Blau.

Ein Dornenbusch tönt,
Wo deine mondenen Augen sind.
O, wie lange bist, Elis, du verstorben.

Dein Leib ist eine Hyazinthe,
In die ein Mönch die wächsernen Finger taucht.
Eine schwarze Höhle ist unser Schweigen,

Daraus bisweilen ein sanftes Tier tritt
Und langsam die schweren Lider senkt.
Auf deine Schläfen tropft schwarzer Tau,

Das letzte Gold verfallener Sterne.

Chú thích của người dịch:

Georg Trakl: (1887-1914): Người Áo, nhà thơ nổi tiếng của Chủ nghĩa Biểu hiện Đức, được công nhận là nhà thơ viết bằng tiếng Đức xuất sắc nhất cùng với Rainer Maria Rilke ở đầu thế kỷ 20.

Đôi nét tiểu sử: Georg Trakl, con thứ năm trong gia đình tư sản khá giả có bảy con. Cha có cửa hàng khóa, mẹ khó tính với các con, nghiện ma túy. Georg Trakl trải qua thời niên thiếu tại Salzburg* 1897 – 1905: Học xong trung học, được coi là học trò kém (ở các môn tiếng La tinh, tiếng Hy Lạp và Toán), không đỗ tú tài * 1908: Qua kỳ Thực tập, để nghiên cứu 4 học kỳ ngành Dược* 1910: Học xong bằng Y sĩ * Khi thế chiến I bùng nổ, ông tham gia mặt trận với chức vụ y sĩ quân đội. * Ngày thêm trầm cảm, trải qua trận đánh vùng Grodek ông bị suy sụp thần kinh. *1914 Chết (tự sát) trong một nhà thương quân đội ở Krakow sau khi dùng cocaine quá liều.

(1) Hendrik Rost (sinh năm 1969): Nhà thơ, nhà tiểu luận Đức, ông từng nghiên cứu Triết học và Ngữ văn tại Düsseldorf.

(2) Georg Heym (1887-1912): Trong cuộc đời ngắn ngủi, cùng chết khi cứu bạn là nhà văn Ernst Balcke (1887-1912) trượt tuyết trên sông băng, ông để lại 500 bài thơ và phác thảo thơ, được coi là một trong những nhà thơ quan trọng của ngôn ngữ Đức, là người mở đường cho chủ nghĩa Biểu hiện (Expressionism) trong văn chương.

(3) Else Lasker-Schüler (tên khai sinh Elisabeth Lasker-Schüler; * sinh ngày 11.02 1869 tại Elberfeld, nay là Wuppertal; † 22. 01 1945 tại Jerusalem), nữ thi sĩ quan trọng người Đức gốc Do thái, đại diện kiệt xuất của trường phái Hiện đại tiền phong và của Chủ nghĩa Biểu hiện trong văn chương.

(4) Gottfried Benn (1886-1956): Nhà thơ, nhà tiểu luận, bác sĩ Đức, thuộc số ít nhà thơ nổi tiếng nhất nửa đầu thế kỷ 20. Như nhiều trí thức nghệ sĩ trong chế độ toàn trị (ở cương vị và mức độ biểu hiện khác nhau như Martin Heidegger, Herbert von Karajan, Emil Nolde...), ông mắc một số ngộ nhận, sai lầm trong nhận thức chính trị. Ông đã từng bảo vệ Chủ nghĩa Xã hội Dân tộc (Nationalsozialismus) hy vọng trong đó sự tái sinh của dân tộc Đức, ông xiển dương Friedrich Nietzsche trong thơ và kêu gọi tầm vóc nam nhi - anh hùng, chủ trương một „Vương quốc của tinh thần“ đối đầu lại „Vương quốc của quyền lực“ Quốc xã. Tuy nhiên ông bị khai trừ khỏi Viện điển thư quốc gia (Reichsschrifttumskammer) do Goebbels thành lập, bị công kích và cấm viết dưới chế độ phát xít. Ông lặng lẽ sống, như ông nói, trong cảnh lưu đầy nội tâm. Thế hệ nhà văn sau chiến tranh thông cảm và ngưỡng mộ ông bởi phong cách hiện đại. Năm 1951 Gottfried Benn nhận giải thưởng văn học Georg-Büchner.

Tranh của Paul Gauguin (1848-1903): Họa sĩ Pháp, tác phẩm Hậu Ấn tượng của ông đóng vai trò lớn trong sự phát triển của hội họa Âu châu.