Giống lừa la

Heinrich Heine (1797-1856)   

Tranh của © Franz Marc (1880-1916)

Ai cũng biết, cha mi - người tốt bụng
Đáng tiếc thay là một con lừa,
Nhưng mẹ mi cao ngạo có thừa
Một ngựa cái máu dòng cao quí.

Bất chấp mi hết mực chống chế,
Thực tế mi là giống lừa la,
Khá được quyền mi cứ nói ra,
Rằng mi đây thuộc về phía ngựa.

Rằng mi dòng Bucephal (1) mã tộc
Chiến mã tự hào, những bậc tổ tiên
Mang giáo khiên tới nấm mồ thiêng
Theo lá cờ thập tự chinh ngoan đạo.

Rằng thuộc về tổ tông mi nữa
Kể cả con thiên lý mã bay cao,
Gottfried von Bouillon (2) cưỡi ngày nào
Khi ngài giành được miền đất Chúa.

Cũng có thể nói, cái con chiến mã
Của Bayard là anh em đồng hao,
Bà cô chở Don Quixote hiệp sĩ
Là Rosinante (3) rất mực anh hào.

Đương nhiên, con lừa của Sancho (4) cũng
Có họ với mi, chẳng phải nói nhiều;
Chối bỏ đi cả con lừa bé teo!
Xưa từng mang trên lưng Đấng Cứu Thế!

Và cũng không cần mau mắn nhé
Khắc cái tai dài vào phù hiệu của mi,
Hãy là con lừa đúng giá của mi đi
Mi cao giá, như mi tự đánh giá.

©® Phạm Kỳ Đăng dịch từ nguyên tác tiếng Đức bài thơ Giống lừa la - Maultiertum từ chùm Zur Ollea của tập Neue Gedichte - Những bài thơ mới.

Maultiertum

Heinrich Heine (1797-1856)

Dein Vater, wie ein jeder weiß,
Ein Esel leider war der Gute;
Doch deine Mutter, hochgesinnt,
War eine edle Vollblutstute.

Tatsache ist dein Maultiertum,
Wie sehr du dessen dich erwehrest;
Doch sagen darfst du guten Fugs,
Daß du den Pferden angehörest, -

Daß du abstammst vom Bucephal,
Dem stolzen Gaul, daß deine Ahnen
Geharnischt nach dem heilgen Grab
Gefolgt den frommen Kreuzzugfahnen, -

Daß du zu deiner Sippschaft zählst
Den hohen Schimmel, den geritten
Herr Gottfried von Bouillon, am Tag,
Wo er die Gottesstatt erstritten; -

Kannst sagen auch, daß Roß-Bayard
Dein Vetter war, daß deine Tante
Den Ritter Don Quixote trug,
Die heldenmütge Rosinante.

Freilich, daß Sanchos Grauchen auch
Mit dir verwandt, mußt du nicht sagen;
Verleugne gar das Eselein,
Das unsern Heiland einst getragen.

Auch ist nicht nötig, daß du just
Ein Langohr in dein Wappen setzest.
Sei deines eignen Werts Wardein -
Du giltst so hoch, wie du dich schätzest.

Chú thích của người dịch:

(1) Con thiên lý mã của Alexander Đại đế.
(2) Gottfried von Bouillon (1050-1100): Nhà chỉ huy quân sự của cuộc Thập tự chinh lần thứ nhất, trở thành vị Tổng tài sau khi đánh chiếm Jeruralem.
(3) Con ngựa gầy còm cao lênh khênh của Don Quixote với cái tên rất kêu Rocinante (dũng mãnh nhất trong các loài ngựa).
(4) Sancho Panza đi theo Don Quixote, một bác nông dân lùn tịt, bụng phệ, cưỡi trên lưng con lừa mập lùn tên là Dapple.

Heinrich Heine (1797-1856): Nhà thơ, nhà văn và nhà báo, tác gia hàng thi hào Đức, đại diện cuối cùng và là người vựợt bỏ trào lưu Lãng mạn, có thi phẩm được phổ nhạc và dịch ra tiếng nước ngòai nhiều nhất. Độc giả Việt Nam biết tới và yêu mến Heinrich Heine ngay từ tập thơ đầu tiên gồm nhiều bản dịch từ tiếng Pháp của các nhà thơ Việt Nam, có thể kể Tế Hanh, Hòang Trung Thông, Đào Xuân Quý.

George Sand viết về Heine:
„...Heine nói ra những điều rất độc địa, và những câu chuyện tiếu của ông đâm trúng tim đen. Người ta cho rằng về bản chất ông là người độc ác, nhưng không có gì sai hơn thế. Lòng dạ ông tốt, cũng như miệng lưỡi ông ấy tệ. Ông tính dịu dàng, ân cần, dâng hiến, lãng mạn trong tình yêu, vâng yếu đuối nữa và một người đàn bà có thể thoải mái thống trị ông."

„Heine sagt sehr bissige Sachen, und seine Witze treffen ins Schwarze. Man hält ihn für von Grund auf böse, aber nichts ist falscher; sein Herz ist so gut wie seine Zunge schlecht ist. Er ist zärtlich, aufmerksam, aufopfernd, in der Liebe romantisch, ja schwach, und eine Frau kann ihn unbegrenzt beherrschen.“ (George Sand).

Friedrich Nietzsche viết về Heinrich Heine:
"Heinrich Heine đã cho tôi khái niệm cao nhất về một nhà thơ trữ tình. Tôi đã hoài công kiếm tìm trong mọi vương quốc của những kỷ ngàn năm một thứ âm nhạc da diết và ngọt ngào tương tự. Ông có một sự độc địa của thánh thần, thiếu thứ đó tôi nào đâu nghĩ nổi điều hoàn hảo (...).- Và ông ấy sử dụng tiếng Đức ra sao! Sẽ có lần người ta nói, xét cho cùng Heine và tôi là những nghệ sĩ đầu tiên của tiếng Đức.“

„Den höchsten Begriff vom Lyriker hat mir Heinrich Heine gegeben. Ich suche umsonst in allen Reichen der Jahrtausende nach einer gleich süßen und leidenschaftlichen Musik. Er besaß eine göttliche Bosheit, ohne die ich mir das Vollkommene nicht zu denken vermag (…). – Und wie er das Deutsche handhabt! Man wird einmal sagen, dass Heine und ich bei weitem die ersten Artisten der deutschen Sprache gewesen sind.

Tranh của Franz Marc (1880-1916): Họa sĩ biểu hiện Đức (1880-1916), cùng với Wassily Kandinsky lập ra nhóm Kỵ mã xanh.