Gửi người tuần đêm

Heinrich Heine (1797-1856)      

Nếu phong thái và tim ngươi không suy đốn
Thì dám ngươi diễn mọi trò chơi;
Anh bạn, chẳng bao giờ ta nhìn lầm ngươi,
Và ta cũng nên gọi ngươi là ngài quan đốc (1).

Bây giờ bọn chúng la váng óc,
Cũng chỉ vì ngươi triều kiến, vuốt ve (2)
Từ bờ sông Xen tới dòng Elbe
Từ nhiều mùa trăng ta vẫn nghe điều ấy:

Những cặp giò tiến bộ hình như vậy
Biến hóa thành giò tụt hậu, - ồ nói ra!
Thực ngươi cưỡi trên con cua vùng Swabia?
Thực ngươi liếc tình các ái cơ của lãnh chúa?

Có thể ngươi mệt nhoài, thèm ngủ quá.

Ngươi đã năng rúc tù và suốt đêm
Mắc vào móc, giờ ngươi treo kèn lên,
Ai muốn, thì tò te cho tên gàn Đức!

Ngươi lăn ra giường và nhắm mắt,
Mà người đời chẳng để ngươi yên đâu
Trước cửa sổ, kẻ gào la chế nhạo:
-„Brutus (3) ngủ ư? Người giải phóng dậy mau!“

Ôi trời, một kẻ hét rõ to nào biết
Tại sao anh lính tuần giỏi nhất lại im ro,
Sao phạt được trẻ anh hùng mồm to,
Vì sao con người cuối cùng câm mõm.

Ngươi hỏi ta, liệu ở đây có ổn?
Ở đây im, không làn gió phất phơ
Cờ đuôi nheo báo thời tiết khá dật dờ
Chúng không biết chuyển theo phương nào nữa…

©® Phạm Kỳ Đăng dịch từ nguyên tác tiếng Đức bài thơ Gửi người tuần đêm từ chùm Zeitgedichte (Những bài thơ thời cuộc) của tập Neue Gedichte - Những bài thơ mới.

An den Nachtwächter

Heinrich Heine (1797-1856)

Verschlechtert sich nicht dein Herz und dein Stil,
So magst du treiben jedwedes Spiel;
Mein Freund, ich werde dich nie verkennen,
Und sollt ich dich auch Herr Hofrat nennen.

Sie machen jetzt ein großes Geschrei,
Von wegen deiner Verhofräterei,
Vom Seinestrand bis an der Elbe
Hört ich seit Monden immer dasselbe:

Die Fortschrittsbeine hätten sich
In Rückschrittsbeine verwandelt - O, sprich,
Reitest du wirklich auf schwäbischen Krebsen?
Äugelst du wirklich mit fürstlichen Kebsen?

Vielleicht bist du müde und sehnst dich nach Schlaf.
Du hast die Nacht hindurch so brav
Geblasen, jetzt hängst du das Horn an den Nagel,
Mag tuten, wer will, für den deutschen Janhagel!

Du legst dich zu Bette und schließest zu
Die Augen, doch läßt man dich nicht in Ruh.
Vor deinem Fenster spotten die Schreier:
»Brutus, du schläfst? Wach auf, Befreier!«

Ach! so ein Schreier weiß nicht, warum
Der beste Nachtwächter wird endlich stumm,
Es ahndet nicht so ein junger Maulheld,
Warum der Mensch am End das Maul hält.

Du fragst mich, wie es uns hier ergeht?
Hier ist es still, kein Windchen weht,
Die Wetterfahnen sind sehr verlegen,
Sie wissen nicht, wohin sich bewegen...

Chú thích của người dịch:
(1) Bài thơ chế diễu Franz Freiherr von Dingelstedt (1814-1881) nhà thơ, nhà báo, giám đốc nhà hát, tác giả của loạt bài thơ Người tuần đêm. Vì tư tưởng cộng hòa và là người đối kháng với chính trị Trùng hưng sau Hội nghị Vienna và nền chính trị quân chủ-chuyên chế, tác phẩm của ông có thời bị chính quyền Phổ cấm xuất bản. Ông được Heinrich Heine (bỏ ngoài tai những câu thơ bài Do thái của Dingelstedt) đón tiếp thân mật tại Paris:
„Người tuần đêm bộ giò dài tiến bộ
Từ đâu sao hớt hải, chạy nháo nhào!
- Người thân tôi bên nhà đều khoẻ chứ?
Tổ quốc ta đã giải phóng rồi sao?“ (Người tuần đêm đến Paris)
Được xem như những nhà thơ nhà văn phản kháng như Heinrich Heine, Heinrich Laube, Karl Gutzkow, August Heinrich Hoffmann von Fallersleben, Hermann Ferdinand Freiligrath, Georg Herwegh, bất ngờ Dingelstedt nhận chức và được nhà vua công quốc Württemberg phong hàm phẩm. Sự kiện này gây thất vọng lớn cho không chỉ cho Heine, Herwegh và Freiligrath.

(2) Verhofräterei : Chữ của Heinrich Heine không có trong tiếng Đức, Heinrich Heine nói trại ra từ chữ Hofrat (Hof: Triều đình, Rat: Quan chấp sự) một cách miệt thị hàm phẩm vua ban Dingelstedt đã nhận.
(3) Marcus Junius Brutus (85 TCN – 42 TCN), hay Quintus Servilius Caepio Brutus, là một thành viên của Viện nguyên lão La Mã thuộc Cộng hòa La Mã. Người được biết đến nhiều nhất trong lịch sử hiện đại với tư cách là nhân vật đóng vai trò hàng đầu trong âm mưu ám sát Julius Caesar.

Heinrich Heine (1797-1856): Nhà thơ, nhà văn và nhà báo, tác gia hàng thi hào Đức, đại diện cuối cùng và là người vựợt bỏ trào lưu Lãng mạn, có thi phẩm được phổ nhạc và dịch ra tiếng nước ngòai nhiều nhất. Độc giả Việt Nam biết tới và yêu mến Heinrich Heine ngay từ tập thơ đầu tiên gồm nhiều bản dịch từ tiếng Pháp của các nhà thơ Việt Nam, có thể kể Tế Hanh, Hòang Trung Thông, Đào Xuân Quý.

George Sand viết về Heine:
„...Heine nói ra những điều rất độc địa, và những câu chuyện tiếu của ông đâm trúng tim đen. Người ta cho rằng về bản chất ông là người độc ác, nhưng không có gì sai hơn thế. Lòng dạ ông tốt, cũng như miệng lưỡi ông ấy tệ. Ông tính dịu dàng, ân cần, dâng hiến, lãng mạn trong tình yêu, vâng yếu đuối nữa và một người đàn bà có thể thoải mái thống trị ông."

„Heine sagt sehr bissige Sachen, und seine Witze treffen ins Schwarze. Man hält ihn für von Grund auf böse, aber nichts ist falscher; sein Herz ist so gut wie seine Zunge schlecht ist. Er ist zärtlich, aufmerksam, aufopfernd, in der Liebe romantisch, ja schwach, und eine Frau kann ihn unbegrenzt beherrschen.“ (George Sand).

Friedrich Nietzsche viết về Heinrich Heine:
"Heinrich Heine đã cho tôi khái niệm cao nhất về một nhà thơ trữ tình. Tôi đã hoài công kiếm tìm trong mọi vương quốc của những kỷ ngàn năm một thứ âm nhạc da diết và ngọt ngào tương tự. Ông có một sự độc địa của thánh thần, thiếu thứ đó tôi nào đâu nghĩ nổi điều hoàn hảo (...).- Và ông ấy sử dụng tiếng Đức ra sao! Sẽ có lần người ta nói, xét cho cùng Heine và tôi là những nghệ sĩ đầu tiên của tiếng Đức.“

„Den höchsten Begriff vom Lyriker hat mir Heinrich Heine gegeben. Ich suche umsonst in allen Reichen der Jahrtausende nach einer gleich süßen und leidenschaftlichen Musik. Er besaß eine göttliche Bosheit, ohne die ich mir das Vollkommene nicht zu denken vermag (…). – Und wie er das Deutsche handhabt! Man wird einmal sagen, dass Heine und ich bei weitem die ersten Artisten der deutschen Sprache gewesen sind.

Người tuần đêm ngủ gật - Tranh của Carl Spitzweg (1808-1885): Họa sĩ Đức, có vị trí biệt lập trong hội họa Đức.