Heinrich Heine (1797-1856)
Chúng ta đi trồng cây chuối trên đầu!
Những thợ săn kể ra hàng tá,
Bị dẽ giun bắn chết cả xâu.
Bây giờ con bê rán đầu bếp
Những con ngựa cưỡi trên lưng người,
Con cú của nhà thờ công giáo
Tranh đấu cho quyền khai sáng, dạy đời.
Con cá mòi trở thành Xăng- qui-lốt (1),
Cô Bettina (2) nói chân lý ta nghe;
Và một con mèo đực đi hia,
Mang Sophocles (3) diễn trên sân khấu.
Dành cho những người anh hùng Đức,
Một con khỉ đã cho xây ngôi đền,
Ngài Maßmann (4) mới đây đã chải tóc,
Như các tờ báo Đức đưa tin.
Những con gấu Đức không còn xác tín
Và trở nên những kẻ vô thần;
Ấy mà thế những con vẹt Pháp
Chúng trở thành mẫu mực giáo dân .
Trong tờ tin vùng Uckermark,
Nơi họ phao tin quái kỳ thay:
Một người chết viết cho người đang sống,
Chữ mộ bia ngoằn nét rồng bay.
Chúng ta đừng bơi ngược dòng nước,
Hỡi anh em, nào mấy ăn thua!
Hãy trèo lên đỉnh Templower Berg (5)
Và hô to: Vạn tuế nhà vua!
©® Phạm Kỳ Đăng dịch từ nguyên tác tiếng Đức bài thơ Thế giới đảo điên từ chùm Zeitgedichte (Những bài thơ thời cuộc) của tập Neue Gedichte - Những bài thơ mới.
XXI. Verkehrte Welt
Heinrich Heine (1797-1856)
Das ist ja die verkehrte Welt,
Wir gehen auf den Köpfen!
Die Jäger werden dutzendweis
Erschossen von den Schnepfen.
Die Kälber braten jetzt den Koch,
Auf Menschen reiten die Gäule;
Für Lehrfreiheit und Rechte des Lichts
Kämpft die katholische Eule.
Der Häring wird ein Sanskülott,
Die Wahrheit sagt uns Bettine,
Und ein gestiefelter Kater bringt
Den Sophokles auf die Bühne.
Ein Affe läßt ein Pantheon
Erbauen für deutsche Helden.
Der Maßmann hat sich jüngst gekämmt,
Wie deutsche Blätter melden.
Germanische Bären glauben nicht mehr
Und werden Atheisten;
Jedoch die französischen Papagein,
Die werden gute Christen.
Im uckermärkschen Moniteur,
Da hat mans am tollsten getrieben:
Ein Toter hat dem Lebenden dort
Die schnödeste Grabschrift geschrieben.
Laßt uns nicht schwimmen gegen den Strom,
Ihr Brüder! Es hilft uns wenig!
Laßt uns besteigen den Templower Berg
Und rufen: es lebe der König!
Chú thích của người dịch:
(1) Sansculotten: Những người mặc quần dài (khác với giới quí tộc, phong kiến mặc quần chẽn đến đầu gối). Khái niệm Xăng- qui-lốt chỉ vô sản, công nhân, tiểu thị dân trong Cách mạng tư sàn Pháp, trong một giai đoạn cách mạng, vì ủng hộ phái Gia-cô-banh họ có ảnh hưởng rất lớn.
(2) Bettina von Arnim (1785-1859): Nhà văn nữ, đại diện quan trọng của trào Lãng mạn. Là nhà hoạt động xã hội, bà giao lưu với nhiều gương mặt trí thức, văn nghệ sĩ đương thời, trao đổi ý kiến với những nhà xã hội không tưởng và cả Karl Marx. Bà đấu tranh cho nữ quyền, cho quyền bình đẳng của người Do Thái. Ở đây Heinrich Heine nhẹ nhàng châm biếm những quan điểm ngây thơ vế chính trị, khi bà cổ súy cho Friedrich Wilhelm IV và đặt kỳ vọng nhà quân chủ sẽ cải cách xã hội tạo lập quyền cho giới công nhân, vô sản.
(3) Sophocles ( 497/496 TCN – 406/405 TCN): Nhà thơ, kịch tác gia của văn chương Hy Lạp cổ đại.
(4) Hans Ferdinand Maßmann (1797-1874): Nhà ngữ văn Đức, tham gia và cổ súy phong trào thể dục biểu dương những phẩm chất ưu trội của dân tộc Đức.
(5) Một tên gọi mang tính lịch sử của Kreuzberg, vùng đồi núi, nay thành một quận của Berlin.
Heinrich Heine (1797-1856): Nhà thơ, nhà văn và nhà báo, tác gia hàng thi hào Đức, đại diện cuối cùng và là người vựợt bỏ trào lưu Lãng mạn, có thi phẩm được phổ nhạc và dịch ra tiếng nước ngòai nhiều nhất. Độc giả Việt Nam biết tới và yêu mến Heinrich Heine ngay từ tập thơ đầu tiên gồm nhiều bản dịch từ tiếng Pháp của các nhà thơ Việt Nam, có thể kể Tế Hanh, Hòang Trung Thông, Đào Xuân Quý.
George Sand viết về Heine:
„...Heine nói ra những điều rất độc địa, và những câu chuyện tiếu của ông đâm trúng tim đen. Người ta cho rằng về bản chất ông là người độc ác, nhưng không có gì sai hơn thế. Lòng dạ ông tốt, cũng như miệng lưỡi ông ấy tệ. Ông tính dịu dàng, ân cần, dâng hiến, lãng mạn trong tình yêu, vâng yếu đuối nữa và một người đàn bà có thể thoải mái thống trị ông."
„Heine sagt sehr bissige Sachen, und seine Witze treffen ins Schwarze. Man hält ihn für von Grund auf böse, aber nichts ist falscher; sein Herz ist so gut wie seine Zunge schlecht ist. Er ist zärtlich, aufmerksam, aufopfernd, in der Liebe romantisch, ja schwach, und eine Frau kann ihn unbegrenzt beherrschen.“ (George Sand).
Friedrich Nietzsche viết về Heinrich Heine:
"Heinrich Heine đã cho tôi khái niệm cao nhất về một nhà thơ trữ tình. Tôi đã hoài công kiếm tìm trong mọi vương quốc của những kỷ ngàn năm một thứ âm nhạc da diết và ngọt ngào tương tự. Ông có một sự độc địa của thánh thần, thiếu thứ đó tôi nào đâu nghĩ nổi điều hoàn hảo (...).- Và ông ấy sử dụng tiếng Đức ra sao! Sẽ có lần người ta nói, xét cho cùng Heine và tôi là những nghệ sĩ đầu tiên của tiếng Đức.“
„Den höchsten Begriff vom Lyriker hat mir Heinrich Heine gegeben. Ich suche umsonst in allen Reichen der Jahrtausende nach einer gleich süßen und leidenschaftlichen Musik. Er besaß eine göttliche Bosheit, ohne die ich mir das Vollkommene nicht zu denken vermag (…). – Und wie er das Deutsche handhabt! Man wird einmal sagen, dass Heine und ich bei weitem die ersten Artisten der deutschen Sprache gewesen sind.
Tranh của Hieronymus Bosch ( 1460-1516): Họa sĩ thời Phục Hưng người Hà Lan.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét