Viên chấp sự Prômêtê

Heinrich Heine (1797-1856)  

Kỵ sĩ Paulus(1), kẻ cướp dòng cao quí,

Với vầng trán nhăn nếp sa sầm,
Thánh thần nhìn xuống mi dưới trần,
Giận dữ tột cùng nhằm mi đe dọa.

Vì ăn cướp hay là ăn cắp
Mi tiến hành trên đỉnh Olympus kia
Hãy hãi hùng số phận Prômêtê (2)
Nếu mi bị bày tôi Jove (3) bắt.

Đương nhiên, kẻ nọ đánh cắp thứ tệ nữa
Cắp ánh sáng, mãnh lực lửa thần linh,-
Để khai sáng cho loài người mi lại
Đánh cắp đi quyển vở của Schelling (4).

Thứ đối nghịch của ánh sáng chính thế
Là bóng tối người ta chạm vào,
Thứ người ta vớ lấy như ngày nào
Xưa nặng trĩu đè lên Ai Cập.

©® Phạm Kỳ Đăng dịch từ nguyên tác tiếng Đức bài thơ Chấp sự Prômêtê từ chùm Zeitgedichte (Những bài thơ thời cuộc) của tập Neue Gedichte - Những bài thơ mới.

Kirchenrat Prometheus

Heinrich Heine (1797-1856)

Ritter Paulus, edler Räuber,
Mit gerunzelt düstren Stirnen
Schaun die Götter auf dich nieder,
Dich bedroht das höchste Zürnen,

Ob dem Raube, ob dem Diebstahl,
Den du im Olymp begangen -
Fürchte des Prometheus Schicksal,
Wenn dich Jovis Häscher fangen!

Freilich, jener stahl noch Schlimmres,
Stahl das Licht, die Flammenkräfte,
Um die Menschheit zu erleuchten -
Du, du stahlest Schellings Hefte,

Just das Gegenteil des Lichtes,
Finsternis, die man betastet,
Die man greifen kann wie jene,
Die Egypten einst belastet.

Chú thích của người dịch:

(1) Heinrich Eberhard Gottlob Paulus (1761-1851): Giáo sư thần học và chấp sự/ủy viên ban trị sự địa hạt Heidelberg. Heine nhắc tới ông trong tác phẩm Trường học Lãng mạn (Romantische Schule) như thủ lĩnh của phái duy lý. Mùa đông 1841/1842, tại trường Tổng hợp Berlin, triết gia Schelling giảng một loạt bài về triết học mặc khải. Dựa vào ghi chép của một thính giả, nhà thần học Heinrich Paulus đã bình luận và xuất bản, không có sự đồng ý của Schelling. Triết gia phản ứng lại bằng đơn kiện ra tòa vì vi phạm tác quyền. Vụ xét xử kéo dài nhiều ngày với kết quả Paulus được trắng án, vì theo tòa, phần trích dẫn bài giảng của Schelling là khá nhỏ so phần bình luận, tất nhiên theo hướng chì trích và phê phán gay gắt. Schelling kháng nghị lại bản án về ăn cắp sở hữu trí tuệ, khiến vụ này om sòm trên báo chí năm 1843.

(2) Prometheus (Prômêtê): Trong thần thoại Hy Lạp Prometheus đánh cắp lửa của thánh thần và chính vì thế bị thần Dớt (Zeus) cầm tù và xiềng vào vách đá.

(3) Trong tôn giáo và thần thoại La Mã cổ đại, Jupiter (tiếng Latinh: Iuppiter) hoặc Jove là vua của các vị thần và là vị thần của bầu trời và sấm sét. Người La Mã xem Jupiter tương đương như Zeus (thần Dớt) của thần thoại Hy Lạp cổ đại.

(4) Friedrich Wilhelm Joseph Schelling (1775-1854): Triết gia duy tâm, một trong những nhà triết học lớn của trào lưu triết học cổ điển Đức. Heinrich Heine, tác giả của Phê phán lịch sử và tôn giáo Đức, với tư cách luật gia khi đó quan tâm tới vụ kiện và quan trọng hơn, nhân sự kiện này ông đưa vào những bài viết về hiện trạng nước Đức của mình sự phê phán và trình bày triết học hậu kỳ của Schelling như một bước tụt lùi vào bóng tối.

Heinrich Heine (1797-1856): Nhà thơ, nhà văn và nhà báo, tác gia hàng thi hào Đức, đại diện cuối cùng và là người vựợt bỏ trào lưu Lãng mạn, có thi phẩm được phổ nhạc và dịch ra tiếng nước ngòai nhiều nhất. Độc giả Việt Nam biết tới và yêu mến Heinrich Heine ngay từ tập thơ đầu tiên gồm nhiều bản dịch từ tiếng Pháp của các nhà thơ Việt Nam, có thể kể Tế Hanh, Hòang Trung Thông, Đào Xuân Quý.
George Sand viết về Heine:
„...Heine nói ra những điều rất độc địa, và những câu chuyện tiếu của ông đâm trúng tim đen. Người ta cho rằng về bản chất ông là người độc ác, nhưng không có gì sai hơn thế. Lòng dạ ông tốt, cũng như miệng lưỡi ông ấy tệ. Ông tính dịu dàng, ân cần, dâng hiến, lãng mạn trong tình yêu, vâng yếu đuối nữa và một người đàn bà có thể thoải mái thống trị ông."
„Heine sagt sehr bissige Sachen, und seine Witze treffen ins Schwarze. Man hält ihn für von Grund auf böse, aber nichts ist falscher; sein Herz ist so gut wie seine Zunge schlecht ist. Er ist zärtlich, aufmerksam, aufopfernd, in der Liebe romantisch, ja schwach, und eine Frau kann ihn unbegrenzt beherrschen.“ (George Sand).
Friedrich Nietzsche viết về Heinrich Heine:
"Heinrich Heine đã cho tôi khái niệm cao nhất về một nhà thơ trữ tình. Tôi đã hoài công kiếm tìm trong mọi vương quốc của những kỷ ngàn năm một thứ âm nhạc da diết và ngọt ngào tương tự. Ông có một sự độc địa của thánh thần, thiếu thứ đó tôi nào đâu nghĩ nổi điều hoàn hảo (...).- Và ông ấy sử dụng tiếng Đức ra sao! Sẽ có lần người ta nói, xét cho cùng Heine và tôi là những nghệ sĩ đầu tiên của tiếng Đức.“
„Den höchsten Begriff vom Lyriker hat mir Heinrich Heine gegeben. Ich suche umsonst in allen Reichen der Jahrtausende nach einer gleich süßen und leidenschaftlichen Musik. Er besaß eine göttliche Bosheit, ohne die ich mir das Vollkommene nicht zu denken vermag (…). – Und wie er das Deutsche handhabt! Man wird einmal sagen, dass Heine und ich bei weitem die ersten Artisten der deutschen Sprache gewesen sind.
Tranh của Jan Cossier (1600-1671): Họa sĩ người Flemish.