Hãy trấn tĩnh

Heinrich Heine (1797-1856)     

  

Chúng ta ngủ vùi, như Brutus (1) ngủ -
Vừa tỉnh đâm lạnh buốt mũi dao
Vào ngực của Caesar khoan sâu!
Người La mã ăn thịt xương bạo chúa.

Không là người La mã, chúng ta hút thuốc lá.
Mỗi tộc người có một thị hiếu riêng,
Mỗi dân tộc có riêng một tầm vóc;
Người Swabia giỏi nấu bánh bột viên.

Chúng ta người Giec-manh, ngoan và thư thái,
Chúng ta ngủ giấc cây cỏ thật sâu
Và nếu tỉnh giấc, chúng ta tuy thế
Không thói quen khát máu vương hầu.

Chúng ta lòng trung trinh như phiến gỗ
Gỗ sồi, gỗ đoan, tự hào quá đi thôi;
Trên đất nước của cây đoan, cây sồi
Sẽ không bao giờ tìm ra một Brutus.

Nếu trong chúng ta tìm ra một Brutus,
Chẳng bao giờ hắn tìm thấy Caesar,
Tìm Caesar luống công khó nhọc;
Chúng ta có bánh hồ tiêu đậm đà.

Chúng ta có ba mươi sáu vị vua chúa,
(Không quá nhiều!) và một vì sao
Gắn trước ngực mỗi người như hộ mệnh,
Rằm tháng Ba (2) há phải sợ nào.

Chúng ta gọi họ là vua cha, và tổ quốc,
Là đất của cha gọi tên đất nước này
Thuộc về những ông hoàng hưởng quyền thế tập,
Chúng ta cũng ưa món xúc xích, dưa cay.

Nếu Cha ta ra ngoài đi dạo mát
Thành kính chúng ta ngả mũ tôn thờ;
Nước Đức, phòng sùng đạo của trẻ thơ,
Có đâu là mồ sát nhân La mã.

©® Phạm Kỳ Đăng dịch từ nguyên tác tiếng Đức bài thơ Hãy trấn tĩnh từ chùm Zeitgedichte (Những bài thơ thời cuộc) của tập Neue Gedichte - Những bài thơ mới.

XX. Zur Beruhigung

Heinrich Heine (1797-1856)

Wir schlafen ganz, wie Brutus schlief -
Doch jener erwachte und bohrte tief
In Cäsars Brust das kalte Messer!
Die Römer waren Tyrannenfresser.

Wir sind keine Römer, wir rauchen Tabak.
Ein jedes Volk hat seinen Geschmack,
Ein jedes Volk hat seine Größe;
In Schwaben kocht man die besten Klöße.

Wir sind Germanen, gemütlich und brav,
Wir schlafen gesunden Pflanzenschlaf,
Und wenn wir erwachen, pflegt uns zu dürsten
Doch nicht nach dem Blute unserer Fürsten.

Wir sind so treu wie Eichenholz,
Auch Lindenholz, drauf sind wir stolz;
Im Land der Eichen und der Linden
Wird niemals sich ein Brutus finden.

Und wenn auch ein Brutus unter uns wär,
Den Cäsar fänd er nimmermehr,
Vergeblich würd er den Cäsar suchen;
Wir haben gute Pfefferkuchen.

Wir haben sechsunddreißig Herrn
(Ist nicht zuviel!), und einen Stern
Trägt jeder schützend auf seinem Herzen,
Und er braucht nicht zu fürchten die Iden des Märzen.

Wir nennen sie Väter, und Vaterland
Benennen wir dasjenige Land,
Das erbeigentümlich gehört den Fürsten;
Wir lieben auch Sauerkraut mit Würsten.

Wenn unser Vater spazierengeht,
Ziehn wir den Hut mit Pietät;
Deutschland, die fromme Kinderstube,
Ist keine römische Mördergrube.

Chú thích của người dịch:

(1) Marcus Junius Brutus (85 TCN – 42 TCN), hay Quintus Servilius Caepio Brutus, là một thành viên của Viện nguyên lão La Mã thuộc Cộng hòa La Mã. Người được biết đến nhiều nhất trong lịch sử hiện đại với tư cách là nhân vật đóng vai trò hàng đầu trong âm mưu ám sát Julius Caesar.
(2) Ngày Julius Caesar bị ám sát. Người đọc không khỏi liên hệ Iden des Märzen (Rằm tháng Ba) tới Ideen des Märzen (Tử tưởng tháng Ba), giai đoạn sôi động nhất của Cách mạng 1848 – 1849 tại các công quốc nói tiếng Đức, giai đoạn mở đầu còn được gọi là Cách mạng tháng ba (Märzrevolution), vào lúc đầu là một phần của trào lưu Cách mạng 1848 nổ ra ở nhiều nước châu Âu đại lục. Các tầng lớp trung lưu nổi dậy đòi hỏi một Hiến pháp Tự do, một chủ nghĩa Liên Đức chống lại nền chuyên chế phong kiến của của 36 công quốc Đức (36 vị vua/vương công), trong khi công nhân, thợ thuyền đòi cải cách triệt để điều kiện sống và làm việc.

Heinrich Heine (1797-1856): Nhà thơ, nhà văn và nhà báo, tác gia hàng thi hào Đức, đại diện cuối cùng và là người vựợt bỏ trào lưu Lãng mạn, có thi phẩm được phổ nhạc và dịch ra tiếng nước ngòai nhiều nhất. Độc giả Việt Nam biết tới và yêu mến Heinrich Heine ngay từ tập thơ đầu tiên gồm nhiều bản dịch từ tiếng Pháp của các nhà thơ Việt Nam, có thể kể Tế Hanh, Hòang Trung Thông, Đào Xuân Quý.

George Sand viết về Heine:
„...Heine nói ra những điều rất độc địa, và những câu chuyện tiếu của ông đâm trúng tim đen. Người ta cho rằng về bản chất ông là người độc ác, nhưng không có gì sai hơn thế. Lòng dạ ông tốt, cũng như miệng lưỡi ông ấy tệ. Ông tính dịu dàng, ân cần, dâng hiến, lãng mạn trong tình yêu, vâng yếu đuối nữa và một người đàn bà có thể thoải mái thống trị ông."
„Heine sagt sehr bissige Sachen, und seine Witze treffen ins Schwarze. Man hält ihn für von Grund auf böse, aber nichts ist falscher; sein Herz ist so gut wie seine Zunge schlecht ist. Er ist zärtlich, aufmerksam, aufopfernd, in der Liebe romantisch, ja schwach, und eine Frau kann ihn unbegrenzt beherrschen.“ (George Sand).

Friedrich Nietzsche viết về Heinrich Heine:
"Heinrich Heine đã cho tôi khái niệm cao nhất về một nhà thơ trữ tình. Tôi đã hoài công kiếm tìm trong mọi vương quốc của những kỷ ngàn năm một thứ âm nhạc da diết và ngọt ngào tương tự. Ông có một sự độc địa của thánh thần, thiếu thứ đó tôi nào đâu nghĩ nổi điều hoàn hảo (...).- Và ông ấy sử dụng tiếng Đức ra sao! Sẽ có lần người ta nói, xét cho cùng Heine và tôi là những nghệ sĩ đầu tiên của tiếng Đức.“
„Den höchsten Begriff vom Lyriker hat mir Heinrich Heine gegeben. Ich suche umsonst in allen Reichen der Jahrtausende nach einer gleich süßen und leidenschaftlichen Musik. Er besaß eine göttliche Bosheit, ohne die ich mir das Vollkommene nicht zu denken vermag (…). – Und wie er das Deutsche handhabt! Man wird einmal sagen, dass Heine und ich bei weitem die ersten Artisten der deutschen Sprache gewesen sind.

Tranh của Ferdinand Victor Eugène Delacroix (1798 – 1863), họa sĩ Pháp, đặc biệt vì sức tưởng tượng và cách dùng mầu phóng khoáng, được coi như người dọn đường cho Chủ nghĩa Ấn tượng.