Tôi không thể khác: tôi phải càu nhàu (tiếp)

Marcel Reich-Ranicki (1920 – 2013)  

(Kỷ niệm ngày mất của Marcel Reich-Ranicki nhắc lại những câu hay nhất của ông trong chương trình vô tuyến „Tứ tấu văn chương“ không thể nào quên – Süddeutsche Zeitung SZ)

Buồn tẻ
Tiêu chí thẩm mỹ cao nhất đấy! Với tôi không có một tiêu chí nào cao hơn! Đối với tôi Ngọn núi thần là một cuốn tiểu thuyết gay cấn, vì lẽ đó cuốn ấy mới hay sao và với tôi, cuốn Finnegans Wake không phải là cuốn sách hấp dẫn, dẫu nó có thể có một ý nghĩa tầm cao xét về lịch sử văn chương . (12.2.1990)

Tình yêu
Tôi thú nhận đấy, và điều này có thể chống lại tôi, nhưng mà tôi quan tâm tới những câu chuyện tình yêu của trí thức. Câu chuyện tình yêu của nông dân cũng có thể rất gây hồi hộp, nhưng mà đó không phải là lĩnh vực chuyên môn của tôi. (10.10.1991)

Tứ tấu văn chương
Thường chúng tôi bị khán giả chê trách chúng tôi không khen ngợi sách thỏa đáng. Chúng tôi không phải là cánh tay nối dài của ban, phòng quảng cáo tại các nhà xuất bản Đức. (12.12.1993)

Lịch sử văn học
Cái đó chúng tôi đã có tất trong chủ nghĩa biểu hiện rồi thôi, rằng cây cối ác độc ra sao và những con phố, con đường. (19.11.1992)

Thomas Mann
Bây giờ người bạn gái lâu năm và vợ của Phillip Roth, bà Claire Bloom đã trả lời phỏng vấn trên báo chí Anh rằng chồng bà bị chứng cưỡng ép mới làm tình. Cái giá trị về thông tin này ang áng như thể vợ tôi ngầm thông báo với báo chí rằng tôi coi trọng Thomas Mann. Dần dần thì ai cũng biết. (18.10.1996)

Giải thưởng Nobel
Đúng ra đầu tiên Updike cần nhận giải Nobel và sau đó Phillip Roth, nhưng mà cả hai sẽ không bao giờ nhận được, vâng, bởi vì chắc chắn còn tìm ra một người nào đó từ Sudan nữa. Rằng bọn họ không thể viết chữ, cái đó không đóng vai trò nào cả. Cũng chính vì họ không viết được chữ tại Congo, người ta phải trao giải thưởng cho họ. (5.3.1992)

Tiểu thuyết mới
Với tôi, Claude Simon luôn luôn là đại diện nhàm chán và tồi tệ nhất của Tiểu thuyết mới. Butor đã viết hai, ba cuốn tiểu thuyết mỹ mãn, ông Robbe-Grillet đã hơi yếu hơn, bà Nathalie Sarraute rất thú vị và không thể chịu được là Claude Simon. Cách đây mười một năm ông ta viết một cuốn sách được khắp nơi quảng bá: chờ mãi cuối cùng một cuốn sách hay của Claude Simon. Ba năm sau ông ta nhận giải Nobel. Vâng cái đó chúng ta biết, rằng luôn luôn các tác giả hạng hai nhận giải Nobel. Strindberg nhận giải đó ư? Không Selma Lagerlöf cơ. Brecht đã nhận giải đó ư? Không, Hermann Hesse cơ. Ở Stockholm người ta không yêu chuộng những mặt hàng xuất sắc mấy. Chính vì thế Grass chắc sẽ còn nhận được giải đó (14.1.1993)

Ám ảnh
Tôi quay trở lại cái đầu ngựa gỗ của tôi đã, không phải lần đầu tiên trong chương trình Tứ tấu văn chương: Tôi không tin vào một cuốn tiểu thuyết đương đại bao trùm lớn lao trong tiếng Đức. Người ta đáp lại tôi: nhưng mà cuốn Buddenbrooks! Vâng, nhưng cách đây đã chín mươi năm. Ngày hôm nay các nhà văn trên thế giới không còn có thể chế ngự được thế giới trong một cuốn tiểu thuyết toàn cảnh dày sáu hay bảy trăm trang nữa. Tôi tin tưởng vào luận đề của tôi. Nó đúng cho tới khi xuất hiện một cuốn tiểu thuyết bác bỏ nó. (6.5.1991)

Hậu hiện đại
Một cuốn tiểu thuyết hậu hiện đại là gì cơ chứ? Mời quí vị nói cho tôi nào! Tôi không biết cái đó, cuối cùng tôi muốn được chỉ giáo, bởi hậu hiện đại là sự ngớ ngẩn. Không trong kiến trúc nhé, đó không phải lĩnh vực của tôi. Ở đó tôi chỉ biết: nó xấu xí. Nhưng mà trong văn chương đó là cái ngớ ngẩn rành rành. (12.10.1989)

Giày vò
Cái ông Alfred Andersch thường viết trong cuốn tiểu thuyết những câu đại loại như: Tôi không thành đạt được cuốn tiểu thuyết này, thật tôi khó viết tiếp, tôi không biết bây giờ phải viết tiếp nó ra sao nữa. Vâng xin mời, nếu ông không làm được, thì thôi viết tiểu thuyết đi và đừng có hành hạ chúng tôi với những tác phẩm bất thành của ông. (12.2.1990)

Mỹ học tiếp nhận
Tôi trông chờ việc bản thân mình không bị làm cho nhàm chán. Đó lá quan hệ cơ bản của tôi với văn chương. (30.9.1988)

Cấm vận viết lách
Đôi khi một sự cấm vận viết lách là một ân huệ đối với độc giả, chúng ta không muốn quên đi điều này (15.12.1994)

Tình dục
Vâng có những người họ nói rằng, cái đó thỉnh thoảng gây hứng thú. (10.3.1989)

Cái chết
Nếu tình yêu và cái chết hiện diện mạnh mẽ trong một cuốn sách, và nếu là một tác giả non tay, người đó sẽ tụt xuống tầng hầm đối với những đề tài này và nó chỉ ra đồ dỏm (kitsch). Nhưng nếu đó là một tác giả cao tay, thì ngay lập tức tác phẩm thăng hoa và trong khoảnh khắc đó một cuốn sách sẽ lôi cuốn và thú vị. (25.3.1999)

Siegfried Unseld
Ông ta gặp tôi, kéo tay tôi vào góc phòng và nói“ Chỗ tin cậy tôi phải nói với ông điều này, chỉ có ông tôi mới nói. Mùa thu này tôi ra cuốn sách. Đó là một tác phẩm bậc thầy, đó là thiên tài, một cuốn sách thế kỷ. Và ông hãy nghĩ tới chuyện để cho một nhà phê bình đúng nghĩa đánh giá nó. Ông biết không, tôi nghĩ tới…“ Và sau đó ông ta đã nêu đích danh một người có thể giới thiệu cuốn sách đó.Với một tài chinh phục không thể tưởng tượng được ông ta tán tỉnh tôi khiến tôi đã bắt đầu nghĩ đây có thể là một cuốn sách thú vị. Thường xuyên tôi bị hố bởi vì ông ấy nói rất thuyết phục và giới thiệu cho tôi cuốn sách với một sức thuyết phục như vậy. Nếu như sau đó tôi đọc xong và hỏi lại ông ta: “ Nào nói đi giữa chúng ta với nhau, ông đã đánh tráo vào tay tôi thứ gì vậy? Đó là một cuốn sách hoàn toàn hỏng bét và kém cỏi.“ Không lời nào nữa, ông ta lại nói về cuốn sách sắp tới. Hạnh phúc thay cho tác giả có một nhà xuất bản như thế! (26.12.1988)

John Updike
Thế này nhé, ở đây người ta làm quen nước Mỹ của ngày hôm nay. Tôi hoàn toàn không quan tâm điều đó. Tôi không quan tâm nước Mỹ trông nó ra sao! Với tư cách là một type người, người đàn ông này hoàn toàn không làm tôi thích thú. Đúng là một gã buôn lẻ ô tô với những tham vọng của ông ta, thật là kinh tởm chứ còn sao. (8.10.1992)

Nhà xuất bản
Các bạn ơi, vậy thì một ông chủ nhà in tốt là gì nhỉ? Một chủ nhà in tốt là một kẻ nào đó có thể bán chạy một cuốn sách tồi. (26.12.1988)

Tơ nhau
Thế đấy, đó là sự miêu tả tình dục như chúng ta chưa từng có nó trong văn chương thế giới vậy. Motiv cơ bản là một từ, tôi phải nói rõ cái từ ấy ra ở đây. Có những chương người ta phải đọc liên hồi: Chúng mình sẽ đụ, chúng mình đã đụ chúng mình muốn đụ, chúng mình muốn đụ nhau lần nữa đi. Đây là tất cả, Updike không thể mời ta nhiều hơn nữa. Thư thoảng đến „tơ nhau“. Đó là một sự đổi thay và sau đó người ta nhìn nhận nó với niềm vui. (24.08.1995)

Dân tộc học
Các nhà xuất bản không còn biết họ phải in ấn những gì: người Anh, người Mỹ, người Pháp, người Ý không đủ. Bây giờ tới tất cả , người Hà Lan, người Đan Mạch – và thế là tốt, bây giờ các dân tộc nhỏ cũng có mặt trên thị trường Đức. (31.3.1994)

Martin Walser
Từ 25 năm nay ông ta viết hết cuốn tiểu thuyết này đến cuốn khác. Phần nhiều các cuốn đó bị giới phê bình đánh giá chủ yếu tiêu cực, nhiều cuốn hoàn toàn rơi vào quên lãng. Và đích đáng. Tuy nhiên: Ông ta vấp từ thất bại này sang thất bại khác và không ngừng là một nhà văn thành danh, trong thực tế luôn luôn trở thành nổi tiếng hơn. Điều này có lý do. Một trong những lý do của nó chính là điều khiến ông ấy rất bực mình: chính là ông ta không chịu thôi đi cái việc một cách đều đặn công bố sách của mình. (30.09.1988)

Lặp lại
Từ nhiều năm nay tôi lặp lại và lần này tôi nhắc lại lần thứ 95 nhé: Mỗi một cuốn tiểu thuyết – không phải cuốn Ngọn núi thần hay Buddenbrooks xin nhớ- dài hơn 500 trang, là dở. Tôi sẽ nhắc lại điều này cho tới khi có một bằng chứng phản bác. Nếu như ra đời một cuốn tiểu thuyết dày hơn 500 trang và nó hay, thì tôi sẵn sáng gục xuống chết trước camera quay hình đấy. (14.1.1993)

Ép buộc
Tôi càu nhàu về đa phần sách đưa ra đọc. Tôi không thể khác: tôi phải càu nhàu. (09.12.1991)

Bất đồng
Chúng ta sẽ không thống nhất và chúng ta không cần và không phải thống nhất. Các bạn ơi, rất chạnh lòng chúng ta nhìn chiếc màn hạ xuống và tất cả mọi vấn đề bỏ ngỏ y nguyên. (25.04.1997)

(Bản lần đầu công bố trên tạp chí SZ - Süddeutsche Zeitung ngày 2.7.2000)

©® Phạm Kỳ Đăng dịch từ nguyên tác tiếng Đức
Nguồn: SZ - »Ich kann nicht anders: Ich muss nörgeln«

Zum Tod von Marcel Reich-Ranicki: Seine besten Sätze aus der unvergessenen Fernsehsendung »Das Literarische Quartett«, von Anfang bis Zwist.

Chú thích của người dịch:
Marcel Reich-Ranicki (1920-2013): Nhà phê bình được vinh danh Giáo hòang văn học, nhà trước tác có ảnh hưởng lớn nhất đương đại trong khu vực nói tiếng Đức.

Tranh của Horst Janssen (1929-1995) họa sĩ, nhà đồ họa người Đức.