(Kỷ niệm ngày ông mất nhắc lại những câu hay nhất của ông trong chương trình vô tuyến „Tứ tấu văn chương“ không thể nào quên – Süddeutsche Zeitung SZ)
Khởi đầu
Văn chương thế giới bao gồm các tiểu thuyết ra mắt. Luôn là như vậy còn gì: tiểu thuyết đầu tay là cuốn quan trọng nhất và sau thì không có gì tòi ra nữa cả. Cho nên, có lẽ ta kể Goethe mà xem, ông ta khởi đầu với một tiểu thuyết trình làng. Và cuốn đó rất tốt. (Tứ tấu văn chương ngày 14.1.1993)
Nhân chủng học
Thực ra trong văn chương tôi chỉ quan tâm tới riêng con người. Chuột và bò không khiến tôi thích thú. (18.2.1991)
Gottfried Benn
Một trong những câu ngu nhất xưa nay từ miệng một nhà thơ Đức lại phát xuất từ Benn: Mỗi một nhà thơ có 5 hay 6 bài hay. Tôi không biết tại sao cái câu này lại luôn được trích dẫn. Ở Goethe tôi tìm ra 56 hay 76 bài thơ hay. Và nơi Heine 16 hoặc 26 bài. (25.03.1988).
Tiểu thuyết Berlin
Hoàn toàn không có thứ đó. Cái thứ vô nghĩa đó là gì vậy. Rõ vớ vẩn! Quảng trường Alexanderplatz, không, không, không, không! Thế là Balzac đã viết nhiều tiểu thuyết diễn biến ở Paris, nhưng không có một cuốn tiểu thuyết Paris nào của Balzac. Berlin tất nhiên là Berlin, Alexanderplatz không là đề tài. Một cuốn tiểu thuyết chỉ ra những nghiệm trải, nõi khổ đau của con người. Một thành phố chỉ có thể cấp cho hoạt cảnh, bối cảnh. (5.3.1999)
Thomas Bernhard
Đại thể người ta không làm được văn chương mà không phóng đại. Những nhà văn cực lớn, vâng, họ là những nghệ sĩ cường điệu nguyên cốt. Một người như Shakespeare đã chuyên cường điệu như một gã liều đấy chứ. Sự phóng đại nơi Thomas Bernhard hoàn toàn tột đỉnh. (5.3.1999)
Thiên chúa giáo
Chương trình Tứ tấu văn chương không phải là cuộc hội hè trong khuôn khổ của Tuần lễ Tình Huynh đệ. Thứ gì tồi, là tồi, và điều đó phải được nói ra. (18.02.1991)
Hờ hững
Sao tôi lại phải đọc một cuốn sách về Calcutta nhỉ? Cá nhân tôi hoàn toàn không thích thú gì Calcutta. Nhưng nếu như tôi muốn đọc một cuốn sách về Calcutta, thì ấy thế không phải cuốn của một nhà thơ đi tới đó ở lại 3 hay 4 tháng nghiêng ngó tý chút. Anh ta đã nhìn thấy gì ở đó? Bẩn thỉu, Hôi hám, Cơ cực và Nghèo khó. Điều đó chúng ta hẳn đã biết. (30.09.1988)
Cảm nhận
Vấn đề không phải ở chỗ miêu tả những quá trình sinh lý, ai cũng có thể làm được điều đó. Không hề khó miêu tả một cái dương vật đi vào một âm đạo ra sao hoặc như một cái bút chì cắm vào cái túi bút. Vấn đề nằm ở chỗ chỉ ra người đàn bà hay là người đàn ông, hoặc hẳn cả hai cảm nhận gì trong lúc xảy ra chuyện đó. (10.03.1989)
Khêu gợi
Nếu như tôi đọc văn chương Đức của 20 năm gần đây, vâng (tôi thấy) nó không khêu gợi dễ sợ. Thí dụ như nhà văn lớn Thomas Bernhard – hoàn toàn không khêu gợi. Hay là Grass: thực tình luôn luôn không khêu gợi. Siegfried Lenz – luôn đã thế rồi. Martin Walser – gần như thường khi. Nếu dân tộc Đức phải thu xếp khăn gói theo các nhà văn của mình ngày hôm nay, có lẽ nó hoàn toàn không sinh sản thêm nữa. Người ta mới thấy ảnh hưởng của những nhà văn này ít ỏi như thế nào. (10.10.1991).
Địa hạt, một vùng rộng trải
Văn chương vô bổ, buồn tẻ và không thể đọc được. Không ai đòi hỏi Grass (Günter Grass) viết về sự tái thống nhất (nước Đức). Tôi khoái điều này hơn, nếu Grass những viết về tình yêu với bà vợ của mình. Tôi thích hơn là quan điểm của ông ta về sự thống nhất. (24.08.1995)
Thuyết nữ quyền
Cái bà Antonia Byatt không coi nghiên cứu văn học nữ quyền ra gì cả - riêng điều đó đã gây thiện cảm cho bà. Quỷ tha tôi đi, nếu như ông Karasek không đọc cái đó với sự thỏa mãn. Các vị hãy thú nhận đi! (13.05.1993)
Joseph Goebbels
Từ 10 hay 15 năm nay Günter Grass nói đi nói lại, nền phê bình của Đức tồi. Vâng cái đó người ta biết đến từ thời Lessing và mỗi một tác giả bị phỉ nhổ đều nhắc lại điều đó. Grass muốn các nhà phê bình chỉ nắm được thông tin về sách in. Joseph Goebbels, cho phép tôi nói đây, cũng muốn điều đó. Và cuối cùng phải dạy cho Grass biết đã đến lúc: Phê bình ngoài ra có chức năng thẩm định và đánh giá các tác phẩm văn chương. (24.8.1995)
Johann Wolfgang von Goethe
Quí vị biết, ai là người gây thiện cảm không? Walther von der Vogelweide. Bởi vì chúng ta không biết gì cả về ông này. Và nếu như chúng ta biết nhiều về một văn hào, thì người đó gây bất cảm tình một cách độc địa. Thomas Mann rất bất cảm tình. Brecht cũng tương tự thế. Heine cũng rất đáng ngờ và Goethe, ấy đấy ông ta không là nhân vật gây thiện cảm. (3.6.1988)
Nadine Gordimer
Về mặt nghệ thuật, sách của bà ấy non yếu khiến tôi muốn đánh cược, bà ta nhận được giải Nobel. Hơn nữa, vâng, bà ta còn thuộc giới tính nữ. (18.02.1991)
Peter Handke
Có những nhà văn Đức, nếu như họ giao cái đuối kém toàn tập cho nhà xuất bản của họ, thì nhà xuất bản chỉ có 2 khả năng: in ra hoặc gạt bỏ. Nhà xuất bản gạt bỏ, thì sau đó nhà văn nổi danh này đi đến một nhà xuất bản khác. Mười hai nhà xuất bản khác hạnh phúc, nếu họ vớ được Handke. Liệu một cuốn sách có hay hay là dở, thì điều này đối với chủ xuất bản chỉ là cân nhắc thứ yếu. Cái quyết định là: nó mang lại tiền hay là không mang lại tiền bạc? (24.8.1995).
Quê hương
Bẩm sinh tôi người Trung Âu. Tôi là và tôi muốn là Trung Âu và không ai có thể cấm tôi điều đó! Thế giới của tôi nằm giữa Athen và Dublin hay là giữa Lissabon và Stockholm. (15.12.1996)
Chó
Đó là Peter Handke, một tác giả, tôi nghĩ, từ nhiều năm nay đã nghĩ tới con chó, người ta có thể nói, con chó siêu hình. Và Botho Strauß lại nảy ra ý nghĩ về con chó tư tưởng. Ông ta viết ra cái vô nghĩa. (25.4.1997)
Ấn Độ
Tôi có thể dự báo trước cho quí vị, Martin Walser viết cái gì ở Calcutta: một cuốn tiểu thuyết về hồ Bodensee. (30.9.1988)
Ireland
Tôi có một ác cảm đối với văn học xứ Ireland. Tôi không chịu được cái đó, luôn là những đầm lầy và luôn uống bét nhè và giữa chừng ọe ra một ít. Sự khốn khổ và Công giáo ngái mùi. (15.12.1996)
James Joyce
Người ta biết rằng cuốn tiểu thuyết Ulycces được đánh giá quá cao tại Đức. Cuốn đó được đánh giá cao quá mức chính bởi hầu như chẳng ai đọc ông ta. (14.05.1990)
Franz Kafka
Nói riêng chúng ta với nhau: Tôi không thích côn trùng. Liệu đó có là Ruồi của Satre hay là thiên truyện của Kafka không thuộc về những thứ hay nhất của ông ấy. Côn trùng quyến rũ các tác gia. (31.03.1994)
Walter Kempowski
Kempowski là một tay sưu tập nửa vời, chăm chỉ, đã sưu tập được 4 tập và ta cám ơn Chúa, khi bộ sưu tập đã không trở thành 5. (24.02.1994)
Hồi tưởng thơ ấu
Thường là tẻ nhạt nhất trong văn chương. Vì thế cũng trong các tiểu sử tự thuật luôn bắt đầu sớm như thế, chương đầu thường là những chương yếu kém nhất. (23.08.1992)
Sahra Kirsch
Nếu như các vị biết, tôi khó nhọc ra sao khi đòi thơ của Sahra Kirsch, luôn lại phải gọi điện và viết thư cho bà ấy: Sarah ơi, tôi và toàn dân tộc Đức chờ những bài thơ tiếp của bà, bà không thể gửi chút gì ư? (26.12.1988)
(còn nữa)
©® Phạm Kỳ Đăng dịch từ nguyên tác tiếng Đức
Nguồn: SZ - »Ich kann nicht anders: Ich muss nörgeln«
Zum Tod von Marcel Reich-Ranicki: Seine besten Sätze aus der unvergessenen Fernsehsendung »Das Literarische Quartett«, von Anfang bis Zwist.
Chú thích của người dịch:
Marcel Reich-Ranicki (1920-2013): Nhà phê bình được vinh danh Giáo hòang văn học, nhà trước tác có ảnh hưởng lớn nhất đương đại trong khu vực nói tiếng Đức.
Tranh của Horst Janssen (1929-1995) họa sĩ, nhà đồ họa người Đức.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét