Bài thơ không vần được Georg Trakl viết liền mạch trong một khổ, gồm 17 câu thơ không tuân theo một niêm luật, cho phép chia thành 3 cụm câu gắn kết về nội dung mang rất nhiều hình ảnh ẩn dụ đậm tính biểu tượng cần được chúng ta làm quen và khám phá như những „biển chỉ đường“. - Người dịch
 |
| Tranh của © Kurt Schwitters (1887-1948) họa sĩ Đức |
Tiêu đề lấy tên một địa phận, Grodek, viết theo tiếng Ba lan Gródek, nằm trong lãnh thổ Xô viết - Ukraine hôm nay, vùng Đông Galicia dạo đó, chính xác phía đông của Lemberg hay Lviv, thủ phủ cũ của Galacia , gần giữa của chặng đường nối giữa Lemberg và thành phố pháo đài Przemysl thời đế quốc Áo-Hung (1) khi xưa.
Ngay trong tháng Tám năm 1914, tại Galacia, những đạo quân của chế độ quân chủ kép đã chịu những thất bại nặng nề, với kết quả phần lớn lãnh thổ Đông Galacia gồm cả Lviv (Lemberg) đã bị mất. Thống lĩnh quân đội Áo Conrad von Hötzendorf, một trong những người kích động cuộc chiến tranh này, đã hạ lệnh một cuộc phản công, phát động từ Grodek và kết thúc trong một thất bại mới đầy thảm họa cho nước Áo. Mặt trận bị đẩy lùi lại cho tới vùng núi Carpathians. Từ đó trở đi, toàn bộ vùng Đông Galacia nằm trong tay quân Nga.
Về phía Áo, trong số những chứng nhân của trận đánh này có một quân nhân của một đại đội cứu thương, chức vụ y sĩ phát thuốc, dược sĩ Georg Trakl đến từ Salzburg. Đó là lần điều động đầu tiên của ông trong cuộc chiến tranh này. Trong một cái lán gần khu chợ Grodek, ông phải chăm sóc có dễ tới 100 binh sĩ bị thương nặng. Một mình ông bị bỏ rơi phó mặc cho rên la, cho kêu gào đau đớn, cả sự van vỉ làm ơn giúp cho chết đi. Trước mắt Trakl, một người bị thương đã bắn một viên đạn vào trán. Máu chảy phun lên tường. Trakl, rất muốn chạy thoát khỏi những cảnh tượng như vậy, bổ nhào ra ngoài trời, nơi trên cây đu đưa xác của những người Ukraine bị hành quyết.
Trong cuộc tháo lui tiếp tục của người Áo, Trakl bị đè bẹp bởi sự kinh hoàng quá mức chịu đựng. Bất chợt ông gào lên, ông không thể tiếp tục sống được nữa. Phải cố sức lắm người ta mới ngăn cản không cho ông tự tử bằng súng. Mới đầu sự thể vẻ như là người ta muốn đưa ông ra tòa án quân sự truy nã vì tội danh đó. Người ta đã suy tính lại. Người ta giao nộp ông vào một nhà thương đồn trú số 15, phòng 5, đấy là trại nhốt người mắc bệnh thần kinh ở Krakow. Ông chung phòng với một người sĩ quan nói lảm nhảm. Theo chẩn đoán của bác sĩ quân y, bệnh có tên là Dementia praecox (mất trí). Một người bác sĩ còn đoán đây là một trường hợp của „thiên tài và điên loạn“.
Ở đây trong nhà thương, vào cuối tháng Mười, Trakl đón một người bạn đến thăm, và nhân dịp đó, vào lúc những người điên dừng la hét, ông đọc lên những bài thơ ông viết mới gần đây, và trong số đó, bản thảo đầu tiên của bài thơ „Grodek“. Người bạn tìm cách giải thoát nhà thơ bị loạn thần ra khỏi nhà thương điên; mọi nỗ lực của người này không đem lại kết quả; sau hai ngày anh ta lại lên đường ra đi. Vào ngày 27 tháng 10, Trakl lại thảo một bức thư, kèm theo đó là bản „Grodek“ cuối cùng chúng ta có được.
Bản thảo này đã để đời, một tờ giấy vẽ nguệch ngoạc bằng bút chì, ghi sáu câu thơ đầu tiên bằng tiếng La tinh, các câu còn lại bằng tiếng Đức. Có một ý định gì ở đó không? Chúng ta không thể biết. Ngày 02.11, Trakl đã tự đầu độc mình bằng một lượng cocaine quá liều giấu diếm mang theo, ngày 03.11 ông mất.
Người ta chôn ông trong nghĩa trang Rakovicz của thành phố Krakow, một trong những người tuyệt vọng đến chết của lịch sử văn học viết tiếng Đức; dưới đó có một người hậu duệ của Kleist (2), dưới đó có một người tiền thân của Celan (3).
Nếu ta biết tình cảnh bài thơ xuất hiện, bài thơ „Grodek“ trở nên đỡ bí hiểm hơn. Những ẩn dụ thoạt đầu kín mít, chỉ ra tác giả hoàn toàn là môn sinh của những nhà thơ tượng trưng Pháp Baudelaire (4) và Verlaine (5), cho phép dần dần khai mở không phải mất nhiều công sức. Ngay đến câu thơ „ Bóng người em gái chập chờn lướt qua dãy vườn câm lặng“ không phải là một hình ảnh vô danh. Chúng ta biết, đây chính là Grete người em gái ruột Trakl, là người yêu của ông, những chỉ dẫn về mối quan hệ vượt rào cấm và tăm tối có rất nhiều trong tác phẩm của Trakl.
„ Ngọn lửa thiêu đốt của tinh thần hôm nay được nuôi dưỡng bằng một nỗi đớn đau mãnh liệt”: chắc chắn điều này không chỉ muốn thu nạp một hình ảnh lưu truyền lại từ Cổ đại và Cổ điển Đức hàm ý so sánh tinh thần của con người với một ngọn lửa. Nếu như ngọn lửa này bây giờ được nuôi dưỡng bằng đớn đau, thì xưa kia nó được nuôi dưỡng bằng những cảm xúc nào? Bằng những xúc cảm nọ của sự đê mê từ việc ghiền ma túy. Ở khía cạnh đó, Trakl cũng đã là một môn sinh của Baudelaire đi theo những con đường nghiện dẫn tới những thiên đường nghệ thuật.
© Phạm Kỳ Đăng dịch
Nguồn: Hundert Gedichte des Jahrhunderts. Mit Interpretationen. Ausgewählt von Marcel Reich-Ranicki, Insel Verlag Frankfurt am Main und Leipzig 2000, (Một trăm bài thơ thế kỷ kèm bình giảng. Marcel Reich-Ranicki tuyển chọn, Nhà xuất bản Insel Verlag Frankfurt am Main và Leipzig 2000).
Grodek
Georg Trakl (1887-1914)
Trong chiều tối khu rừng thu vang rền
tiếng vũ khí giết người, những đồng bằng vàng chói
và hồ biếc xanh, ở trên đó vầng dương u ám
lăn về cuối trời; màn đêm ôm vào lòng
những chiến binh hấp hối, tiếng gào than man dại
từ miệng họ nát nhừ.
Mà thế đó trên nền lá liễu lặng lẽ tích tụ
vòm mây đỏ, nơi trú ngụ một vị thần thịnh nộ
ấy máu tràn, lạnh lẽo như trăng.
Mọi đường phố đổ về mục ruỗng đen
Dưới cành vàng của đêm và các vì tinh tú
Bóng em gái chập chờn lướt qua dãy vườn câm lặng
Đi chào hồn ma của những anh hùng, những đầu người đầm máu
Và vi vu trong cành sậy những chiếc sáo tăm tối của mùa thu
Ôi nỗi buồn thương kiêu hãnh, của mi nữa những bàn thờ sắt đá
Ngọn lửa thiêu đốt của tinh thần hôm nay được nuôi dưỡng
bằng một nỗi đớn đau mãnh liệt,
Những con cháu không ra đời.
© Phạm Kỳ Đăng dịch
từ nguyên tác tiếng Đức
Grodek
Georg Trakl (1887-1914)
Am Abend tönen die herbstlichen Wälder
Von tödlichen Waffen, die goldnen Ebenen
Und blauen Seen, darüber die Sonne
Düster hinrollt; umfängt die Nacht
Sterbende Krieger, die wilde Klage
Ihrer zerbrochenen Münder.
Doch stille sammelt im Weidengrund
Rotes Gewölk, darin ein zürnender Gott wohnt,
Das vergossne Blut sich, mondne Kühle;
Alle Straßen münden in schwarze Verwesung.
Unter goldnem Gezweig der Nacht und Sternen
Es schwankt der Schwester Schatten durch den schweigenden Hain,
Zu grüßen die Geister der Helden, die blutenden Häupter;
Und leise tönen im Rohr die dunkeln Flöten des Herbstes.
O stolzere Trauer! ihr ehernen Altäre,
Die heiße Flamme des Geistes nährt heute ein gewaltiger Schmerz,
Die ungebornen Enkel.
Bản tiếng Anh tham khảo:
Grodek
Georg Trakl (1887-1914)
At evening the autumnal forests resound
With deadly weapons, the golden plains
And blue lakes, above them the sun
Rolls more darkly by; night enfolds
The dying warriors, the wild lament
Of their broken mouths.
But in the grassy vale the spilled blood,
Red clouds in which an angry god lives,
Gathers softly, lunar coldness;
All roads lead to black decay.
Beneath the golden boughs of night and stars
The sister’s shadow reels through the silent grove
To greet the ghosts of heroes, their bleeding heads;
And the dark flutes of autumn sound softly in the reeds.
O prouder sorrow! you brazen altars
Today an immense anguish feeds the mind’s hot flame,
The unborn descendants.
Chú thích của người dịch:
Georg Trakl (1887-1914): Người Áo, nhà thơ nổi tiếng của Chủ nghĩa Biểu hiện Đức, được coi là nhà thơ viết bằng tiếng Đức xuất sắc nhất cùng với Rainer Maria Rilke ở đầu thế kỷ 20.
Đôi nét tiểu sử: Georg Trakl, con thứ năm trong gia đình tư sản khá giả có bảy con. Cha có cửa hàng khóa, mẹ khó tính với các con, nghiện ma túy. Georg Trakl trải qua thời niên thiếu tại Salzburg* 1897 – 1905: Học xong trung học, được coi là học trò kém (ở các môn tiếng La tinh, tiếng Hy Lạp và Toán), không đỗ tú tài * 1908: Qua kỳ Thực tập, để nghiên cứu 4 học kỳ ngành Dược* 1910: Học xong bằng Y sĩ * Khi thế chiến I bùng nổ, ông tham gia mặt trận với chức vụ y sĩ quân đội. * Ngày thêm trầm cảm, trải qua trận đánh vùng Grodek ông bị suy sụp thần kinh. *1914 Chết (tự sát) trong một nhà thương quân đội ở Krakow sau khi dùng cocaine quá liều.
Rolf Schneider (sinh năm 1932): Nhà văn, nhà viết kịch, từng là biên tập viên của tạp chí chính trị - văn hóa Aufbau (CHDC Đức).
(1) Chữ viết tắt k.u.k.: kaiser und könig: Nền quân chủ của hoàng đế và nhà vua, chỉ đế quốc Áo- Hung, nhà nước phong kiến theo chế độ quân chủ ở Trung Âu, tồn tại từ năm 1867 đến năm 1918,
(2) Bernd Heinrich Wilhelm von Kleist (1777-1811): Kịch tác gia, nhà thơ, nhà văn và nhà trước tác quan trọng, giữ vị trí ngoài lề trong sinh hoạt văn chương ở thời kỳ chương Cổ điển Weimar và Lãng mạn Đức. Không gặt hái được thành công trong văn chương, tuyệt vọng về quan hệ nhân sinh và hoàn cảnh chính trị, Kleist tự sát cùng bạn gái, mất ngày 21.11.1811.
(3) Paul Celan (Paul Antschel): Nhà thơ viết tiếng Đức, gốc Do thái. *Sinh năm 1920 tại Czernowitz, Bucovina, tỉnh lỵ của đế quốc Áo-Hung, thời còn trực thuộc Romania, nay thuộc về Ukraine * 1970: Tự sát, gieo mình xuống sông Seine sau chuyến thăm Israel vào tháng Mười năm 1969.
(4) Charles-Pierre Baudelaire (1821-1867): Nhà văn, nhà thơ, nhà phê bình nghệ thuật người Pháp. Ông là một trong những nhà thơ lớn nhất, và là người mở đường rất quan trọng cho chủ nghĩa hiện đại trong văn chương Âu châu. Độc giả Việt Nam biết tới tác phẩm đặt nền móng cho thơ ca hiện đại Những bông hoa Ác (Les Fleurs du Mal) qua bản dịch của Vũ Đình Liên.
(5) Paul Verlaine (1844-1896): Nhà thơ lớn người Pháp, được các nhà thơ phái tượng trưng suy tôn là ông tổ của mình.
Tranh: Construction for Noble Ladies, 1919, Kurt Schwitters (1887-1948): Họa sĩ, nhà thơ, nhà văn Đức, tác phẩm chứa nhiều khuynh hướng phong cách: Đa đa, Kết dựng và Siêu thực (Dada, Constructivism and Surrealism)
Bài đăng VHNA
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét