Những Bài ca Sáng thế (IV-VII)

Heinrich Heine (1797-1856)   

IV.

Ngỡ vừa bắt tay vào sáng tạo
Trong một tuần, thế giới đã xong
Thế mà ta trước đó ngàn năm ròng
Suy ngẫm sâu xa phác đồ sáng thế.

Sự sáng tạo tự điệu đà vận động,
Lẹ tạt qua trong một hạn ngắn kỳ
Tuy nhiên phác đồ và sự tính suy
Sau mới tỏ ra, ai là người nghệ sĩ.

Suốt ba trăm năm trời, đơn chiếc
Ngày lại ngày ta nghĩ lại về điều
Làm sao tạo ra, tốt nhất, tiến sĩ luật
Còn làm ra cả con rệp bé teo.

V.

Ngày thứ Sáu vị Chúa Tể nói:
Kết cục ta nay đã hoàn thành
Sự Sáng thế đẹp tươi, vĩ đại
Ta đã làm tất cả tốt lành?

Như mặt trời vàng son hồng ánh
Trong đại dương óng phản chiếu vào
Như cây cối xanh tươi và óng ả
Chẳng phải như tất cả vẽ sao?

Có thấy không trắng như ngần thạch
Những con cừu nơi đó thảo nguyên,
Chẳng lẽ không đẹp tươi hoàn tất
Và nguyên sơ mang vẻ Thiên nhiên?

Trái đất và Bầu trời toàn vẹn
Tràn đầy của ta ánh rạng ngời
Và con người sẽ ngợi khen ta mãi
Tới vĩnh cửu muôn đời!

VI.

Nào đâu dễ như mút từ đầu ngón
Chất liệu, vật liệu của bài thơ
Không Chúa thánh, cả ca sĩ trần tục
Sáng tạo ra thế giới từ hư vô.

Từ đống nhơ bày của thế giới nguyên thủy
Ta tạo tác ra thân thể đàn ông
Từ xương sườn của người nam ấy
Ta tạo ra những người nữ đẹp xinh.

Ta tạo ra bầu trời từ trái đất,
Từ phát huy người nữ ra các thiên thần;
Chất liệu chỉ đạt được giá trị bản thân
Sau khi qua trình bày nghệ thuật.

VII.

Vì sao thế, thực ra ta sáng tạo
Ra thế gian, ta muốn thú thực lòng:
Ta cảm nhận, trong linh hồn cháy bỏng
Nghề nghiệp ta, như ngọn lửa điên khùng.

Bệnh trạng thế nên là lý do chót
Của sự thôi thúc sáng tạo sục sôi;
Khi tạo tác ta có thể phục hồi
Trong tạo tác ta trở nên mạnh khỏe.

©® Phạm Kỳ Đăng dịch từ nguyên tác tiếng Đức bài thơ Những bài ca Sáng Thế (Schöpfungslieder) từ tập Neue Gedichte - Những bài thơ mới, gồm 7 đoạn đánh theo số La mã.

Schöpfungslieder

Heinrich Heine (1797-1856)

IV.

Kaum hab ich die Welt zu schaffen begonnen,
In einer Woche wars abgetan.
Doch hatt ich vorher tief ausgesonnen
Jahrtausendlang den Schöpfungsplan.

Das Schaffen selbst ist eitel Bewegung,
Das stümpert sich leicht in kurzer Frist;
Jedoch der Plan, die Überlegung,
Das zeigt erst, wer ein Künstler ist.

Ich hab allein dreihundert Jahre
Tagtäglich drüber nachgedacht,
Wie man am besten Doctores juris
Und gar die kleinen Flöhe macht.

V.

Sprach der Herr am sechsten Tage:
Hab am Ende nun vollbracht
Diese große, schöne Schöpfung,
Und hab alles gut gemacht.

Wie die Sonne rosengoldig
In dem Meere widerstrahlt!
Wie die Bäume grün und glänzend!
Ist nicht Alles wie gemalt?

Sind nicht weiß wie Alabaster
Dort die Lämmchen auf der Flur?
Ist sie nicht so schön vollendet
Und natürlich die Natur?

Erd und Himmel sind erfüllet
Ganz von meiner Herrlichkeit,
Und der Mensch, er wird mich loben
Bis in alle Ewigkeit!

VI.

Der Stoff, das Material des Gedichts,
Das saugt sich nicht aus dem Finger;
Kein Gott erschafft die Welt aus nichts,
So wenig wie irdische Singer.

Aus vorgefundenem Urweltsdreck
Erschuf ich die Männerleiber,
Und aus dem Männerrippenspeck
Erschuf ich die schönen Weiber.

Den Himmel erschuf ich aus der Erd
Und Engel aus Weiberentfaltung;
Der Stoff gewinnt erst seinen Wert
Durch künstlerische Gestaltung.

VII.

Warum ich eigentlich erschuf
Die Welt, ich will es gern bekennen:
Ich fühlte in der Seele brennen
Wie Flammenwahnsinn, den Beruf.

Krankheit ist wohl der letzte Grund
Des ganzen Schöpferdrangs gewesen;
Erschaffend konnte ich genesen,
Erschaffend wurde ich gesund.

Chú thích của người dịch:

Heinrich Heine (1797-1856): Nhà thơ, nhà văn và nhà báo, tác gia hàng thi hào Đức, đại diện cuối cùng và là người vựợt bỏ trào lưu Lãng mạn, có thi phẩm được phổ nhạc và dịch ra tiếng nước ngòai nhiều nhất. Độc giả Việt Nam biết tới và yêu mến Heinrich Heine ngay từ tập thơ đầu tiên gồm nhiều bản dịch từ tiếng Pháp của các nhà thơ Việt Nam, có thể kể Tế Hanh, Hòang Trung Thông, Đào Xuân Quý.

George Sand viết về Heine:
„...Heine nói ra những điều rất độc địa, và những câu chuyện tiếu của ông đâm trúng tim đen. Người ta cho rằng về bản chất ông là người độc ác, nhưng không có gì sai hơn thế. Lòng dạ ông tốt, cũng như miệng lưỡi ông ấy tệ. Ông tính dịu dàng, ân cần, dâng hiến, lãng mạn trong tình yêu, vâng yếu đuối nữa và một người đàn bà có thể thoải mái thống trị ông."

„Heine sagt sehr bissige Sachen, und seine Witze treffen ins Schwarze. Man hält ihn für von Grund auf böse, aber nichts ist falscher; sein Herz ist so gut wie seine Zunge schlecht ist. Er ist zärtlich, aufmerksam, aufopfernd, in der Liebe romantisch, ja schwach, und eine Frau kann ihn unbegrenzt beherrschen.“ (George Sand).

Friedrich Nietzsche viết về Heinrich Heine:
"Heinrich Heine đã cho tôi khái niệm cao nhất về một nhà thơ trữ tình. Tôi đã hoài công kiếm tìm trong mọi vương quốc của những kỷ ngàn năm một thứ âm nhạc da diết và ngọt ngào tương tự. Ông có một sự độc địa của thánh thần, thiếu thứ đó tôi nào đâu nghĩ nổi điều hoàn hảo (...).- Và ông ấy sử dụng tiếng Đức ra sao! Sẽ có lần người ta nói, xét cho cùng Heine và tôi là những nghệ sĩ đầu tiên của tiếng Đức.“

„Den höchsten Begriff vom Lyriker hat mir Heinrich Heine gegeben. Ich suche umsonst in allen Reichen der Jahrtausende nach einer gleich süßen und leidenschaftlichen Musik. Er besaß eine göttliche Bosheit, ohne die ich mir das Vollkommene nicht zu denken vermag (…). – Und wie er das Deutsche handhabt! Man wird einmal sagen, dass Heine und ich bei weitem die ersten Artisten der deutschen Sprache gewesen sind.“

Tranh của Michelangelo - Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni (1475 – 1564): Họa sĩ, nhà điêu khắc, kiến trúc sư, nhà thơ thời Phục hưng Ý.