Trích từ một bức thư

Heinrich Heine (1797-1856)    

Tranh © William Turner (1775-1851): Họa sĩ Anh

(Mặt trời nói:)

Ánh mắt ta làm gì mi kia chứ?
Đó là quyền chính đáng của mặt trời
Rọi soi lên ông chủ như kẻ bầy tôi,
Ta chiếu sáng, bởi ta không thể khác-

Ánh mắt ta làm gì mi kia chứ?
Cân nhắc đi, đâu nghĩa vụ của mi
Hãy lấy một người đàn bà, sinh một hài nhi
Hãy là một đàn ông chỉn chu người Đức.

Ta soi chiếu, bởi ta không thể khác
Ta dạo trời lên xuống đấy mọi khi
Vì buồn tẻ ta ngó nhìn xuống dưới
Ánh mắt ta chạm gì đến nhà mi?

(Thi sĩ nói: )

Vâng đó chính là của ta đây phẩm hạnh,
Thế nên ta chịu đựng ánh mắt ngươi
Ánh sáng của hồn thanh xuân muôn đời
Vẻ đẹp chói chang, hạnh phúc bùng ngọn lửa.

Nhưng giờ đây ta cảm sự uể oải
Của nhãn lực, đang hạ xuống miền,
Như cánh đồng đen, như bóng đổ đêm đêm
Lên mí mắt của ta tội nghiệp...

(Dàn đồng ca của khỉ:)

Khỉ chúng ta, khỉ chúng ta!
Giương mắt lên há hốc mồm ra
Trước mặt trời,
Vì thế đó mặt trời không sao kháng cự.

(Dàn đồng ca của ếch):

Trong làn nước
còn ướt
hơn trên đất,
Lũ chúng ta không hề chật vật
tung tăng giỡn ánh mặt trời.

(Dàn đồng ca của chuột trũi:)

Mà thế con người bàn tán điều vô nghĩa
Về ánh nhìn và tia nắng mặt trời!
Chúng ta chỉ cảm nhận sự ngứa ngáy nóng người
Và chuyên chú từ nay cào gãi.

(Một con đom đóm nói:)

Mà sao mặt trời làm ra vẻ quan trọng
Bằng sắc rạng rỡ ngắn ngủi ban ngày
Ta không tỏ ra thiếu khiêm cung làm vậy
Thế mà ta cũng là một nguồn sáng lớn thay
Trong đêm tối, ở trong đêm tối!

©® Phạm Kỳ Đăng dịch từ nguyên tác tiếng Đức bài thơ Từ một bức thư ở chùm Romanzen của tập Neue Gedichte - Những bài thơ mới.

Aus einem Briefe

Heinrich Heine (1797-1856)

(Die Sonne spricht:)

Was gehn dich meine Blicke an?
Das ist der Sonne gutes Recht,
Sie strahlt auf den Herrn wie auf den Knecht;
Ich strahle, weil ich nicht anders kann.

Was gehn dich meine Blicke an?
Bedenke, was deine Pflichten sind,
Nimm dir ein Weib und mach ein Kind,
Und sei ein deutscher Biedermann.

Ich strahle, weil ich nicht anders kann,
Ich wandle am Himmel wohl auf, wohl ab,
Aus Langeweile guck ich hinab -
Was gehn dich meine Blicke an?

(Der Dichter spricht:)

Das ist ja eben meine Tugend,
Daß ich ertrage deinen Blick,
Das Licht der ewgen Seelenjugend,
Blendende Schönheit, Flammenglück!

Jetzt aber fühl ich ein Ermatten
Der Sehkraft, und es sinken nieder,
Wie schwarze Flöre, nächtge Schatten
Auf meine armen Augenlider ...

(Chor der Affen:)

Wir Affen, wir Affen,
Wir glotzen und gaffen
Die Sonne an,
Weil sie es doch nicht wehren kann.

(Chor der Frösche:)

Im Wasser, im Wasser,
Da ist es noch nasser
Als auf der Erde,
Und ohne Beschwerde
Erquicken
Wir uns an den Sonnenblicken.

(Chor der Maulwürfe:)

Was doch die Leute Unsinn schwatzen
Von Strahlen und von Sonnenblicken!
Wir fühlen nur ein warmes Jücken,
Und pflegen uns alsdann zu kratzen.

(Ein Glühwurm spricht:)

Wie sich die Sonne wichtig macht,
Mit ihrer kurzen Tagespracht!
So unbescheiden zeig ich mich nicht,
Und bin doch auch ein großes Licht,
In der Nacht, in der Nacht!

Chú thích của người dịch:

Heinrich Heine (1797-1856): Nhà thơ, nhà văn và nhà báo, tác gia hàng thi hào Đức, đại diện cuối cùng và là người vựợt bỏ trào lưu Lãng mạn, có thi phẩm được phổ nhạc và dịch ra tiếng nước ngòai nhiều nhất. Độc giả Việt Nam biết tới và yêu mến Heinrich Heine ngay từ tập thơ đầu tiên gồm nhiều bản dịch từ tiếng Pháp của các nhà thơ Việt Nam, có thể kể Tế Hanh, Hòang Trung Thông, Đào Xuân Quý.

George Sand viết về Heine:
„...Heine nói ra những điều rất độc địa, và những câu chuyện tiếu của ông đâm trúng tim đen. Người ta cho rằng về bản chất ông là người độc ác, nhưng không có gì sai hơn thế. Lòng dạ ông tốt, cũng như miệng lưỡi ông ấy tệ. Ông tính dịu dàng, ân cần, dâng hiến, lãng mạn trong tình yêu, vâng yếu đuối nữa và một người đàn bà có thể thoải mái thống trị ông."

„Heine sagt sehr bissige Sachen, und seine Witze treffen ins Schwarze. Man hält ihn für von Grund auf böse, aber nichts ist falscher; sein Herz ist so gut wie seine Zunge schlecht ist. Er ist zärtlich, aufmerksam, aufopfernd, in der Liebe romantisch, ja schwach, und eine Frau kann ihn unbegrenzt beherrschen.“ (George Sand).

Friedrich Nietzsche viết về Heinrich Heine:
"Heinrich Heine đã cho tôi khái niệm cao nhất về một nhà thơ trữ tình. Tôi đã hoài công kiếm tìm trong mọi vương quốc của những kỷ ngàn năm một thứ âm nhạc da diết và ngọt ngào tương tự. Ông có một sự độc địa của thánh thần, thiếu thứ đó tôi nào đâu nghĩ nổi điều hoàn hảo (...).- Và ông ấy sử dụng tiếng Đức ra sao! Sẽ có lần người ta nói, xét cho cùng Heine và tôi là những nghệ sĩ đầu tiên của tiếng Đức.“

„Den höchsten Begriff vom Lyriker hat mir Heinrich Heine gegeben. Ich suche umsonst in allen Reichen der Jahrtausende nach einer gleich süßen und leidenschaftlichen Musik. Er besaß eine göttliche Bosheit, ohne die ich mir das Vollkommene nicht zu denken vermag (…). – Und wie er das Deutsche handhabt! Man wird einmal sagen, dass Heine und ich bei weitem die ersten Artisten der deutschen Sprache gewesen sind.“

Tranh của William Turner (1775-1851): Họa sĩ Anh thời kỳ Lãng mạn.