Bài thơ in trong tập thơ cuối cùng của Günter Kunnert “Làm khách trong mê cung”. Cuốn sách không bày vẽ và giản dị, một khúc hát vĩnh biệt. Thi tập nói rất ít, nhưng mà cái ít ỏi và cái chung cục này kèm với sự kiệm lời ghê gớm. Ẩn dụ mang tính baroque cổ xưa về cuộc đời như là một chuyến du được láy lại trong nhiều biến thể, những dặm trường không đếm, những con đường kéo dài vô tận. Những con đường, những lối lầm lạc, sự biệt tăm biệt tích lớn lao. Thần chết đứng trước cánh cửa, người già Kunert 90 tuổi nhìn vào mắt hắn.
Và ông làm việc ấy dài hẳn bằng một cuốn sách. Âm hưởng của bài thơ sáng tỏ từ những bài thơ văn xuôi ngắn khác của tập, có thể đọc trong hơi thở của nó. Tỉ dụ như vậy, không xót thương, với bác sĩ Benn (1): “Từng con người/ Một huyệt vùi hồi ức/ Bọc bằng thịt/ giam trong tế bào, chúng tàn tạ/ vẫn như thói thường.” Hay là với Heine, trong vần điệu “Thế giới đã xa lạ với tôi./Đứa bé của một thành phố tàn rồi / Một người khách trong miền Bắc Đức/ Thấy lịch sử ôi dào chán ngắt.”
Günter Kunnert, sinh năm 1929 trong thành phố Berlin “tàn úa”, đã chia tay CHDC Đức vào năm 1979 sau khi ông đứng nhập về phía những người bảo vệ cho Wolf Biermann (2), người bạn của ông, và sự kiện này đã mãi mãi gây tổn thương cho đảng SED (3). Sau nhiều chuyến đi Anh, Italia và Hoa Kỳ phần nào mang đến cho ông không khí tươi mát ở CHDC Đức thiếu vắng đến quặn lòng, ông đã cùng người vợ ở lại một ngôi làng nhỏ nằm trong bang Schleswig – Holstein và sống tại đó với vai trò kẻ hoài nghi có năng khiếu hài hước, là người ngoài rìa, như xưa ở Đông Berlin mình đã từng là, rồi viết, vẽ, phản chiếu – luôn trong một ý thức, rằng ông sẽ không thay đổi thế giới này. Hoàn toàn khác Biermann người anh em tinh thần nhiều khi cảu rảu càu ràu, người – hôm nay thì khó hình dung ra –, vào cuối những năm bảy mươi, bằng những buổi biểu diễn concert của mình đã đưa sinh hoạt cánh tả của CHLB Đức vào địa chấn, ông làm điều đó từ phòng khách của mình và cũng tương tự từng khá gây tác động ở CHDC Đức.
Một ánh sáng ma trơi trên đồng gặt trụi
Đương thời khi còn sống, Kunert xuất thế như một kẻ “thần bí bi quan” xa cách và tinh tế, như Biermann – người tự nhìn nhận bản thân như kẻ “thần bí lạc quan” – gọi ông như vậy. Hiển nhiên hai anh em sinh đôi từ hai buồng trứng. Cả hai đều từ những gia đình Do thái mất mát người họ hàng thân quyến. “Những nẻo đường cô đơn/ phủ nhận đi những dấu đế giày in” được người du hành nhắc tới, có thể có nguồn cội của chúng nơi đây. Những con đường vòng Kunert đề cập trong bài thơ, dẫn qua khóa học đồ họa tại Berlin-Weißensee và Johannes R. Becher (4) – người khuyến khích ông đi vào sinh hoạt văn chương của CHDC Đức, vào vị trí đối kháng và sau này tới Améry (5) người bạn và người sống qua Tận thiêu (Holocaust), tới những thất vọng về chủ nghĩa xã hội có thực (6) và những thất vọng về chủ nghĩa tư bản có thực. Cho tới những “trò chơi người lớn”, như tiêu đề cuốn hồi ký của Kunert, làm con người thành ra nhỏ mọn.
Truyện kể có tiếng nhất của Günter Kunert có tên “Nhà ga trung tâm”. Một cái gã “Người nào đấy” được yêu cầu tìm đường tới cuộc treo cổ gã ở một cái nhà ga, trên một cái bàn cầu của đàn ông. Kafka tinh ròng, nhưng là sự biếm nhại nền quan liêu của CHDC Đức. Kết cục khói bốc lên trên tòa nhà, như ở Auschwitz. Hay đó là sự vấy bẩn môi trường? Dẫu Kunert, một người “bị bứng mất quê hương”, như ông tự gọi, đương thời khi còn sống đã dẫn dụ mối quan hệ thâm thiết với cái chết, thì thế đó sự buồn thương trong những bài thơ cuối cùng nhiều nín lặng hơn sẻ chia thế đó làm ta ngạc nhiên. Bởi Kunert từng là một nhân vật náo hoạt với sự hoạt bát chất Berlin và một năng lực kháng cự trào lộng chống lại quan hệ xã hội bị biến thành ngớ ngẩn. Ông không bắt tay làm được gì nhiều với Berlin mới, thứ kiến trúc lên gân lên cốt, văn hóa tiệc tùng và tự phô phang mình của những người trẻ tuổi. Ông đứng ở bên lề, trên miền đất Kaiserborstel và viết thơ về “Ngọn gió Tây Nam” và “Ánh sáng ma trơi trên đồng vừa gặt trụi.”
Nếu như kết vần, thơ Kunert đôi khi có hơi hướng Erich Kästner (7), cũng như vậy vỡ mộng, tinh quái và hướng về đạo đức. Một tập mang tiêu đề “Khi cuộc đời đi không”, với cái nghĩa kép đẹp. “Từ vương quốc bóng đen của tôi” là tên một tập khác. Sự khôi hài kết cục đã rời tập thơ đi mất – và cả nhiều sức lực. Trên đất này chúng ta chỉ là một người khách. Những con đường lầm lạc, đường vòng của một con đường về nhà duy nhất và độc nhất. Dòng cuối cùng thành hoàn toàn nhỏ bé.
Trong thời corona, việc một nhà thơ trữ tình quan trọng như vậy tin rằng không để lại gì dấu vết gây xúc động lạ lùng. Vì những nẻo “phủ nhận vết in của đế giày”. Những người già rồi chết đi, những cụ tuổi chín mươi còn có thể kể cho chúng ta đôi điều. Cùng với họ chết đi một mẩu lịch sử Đức. Chúng ta cần chăm chú nghe họ, cũng như ta cần đọc Kunert đã tạ thế trong năm qua. Để lịch sử khỏi cuốn đi như tờ lịch cuối cùng trong gió.
Nguồn: Frankfurter Anthologie
NGƯỜI DU KHÁCH NGOÁI NHÌN VỀ PHÍA SAU
Günter Kunert (1929 – 1919)
Người du khách ngoái nhìn về phía sau
ngỡ ngàng về chặng đường
bỏ lại, những dặm qua không đếm,
những con phố dài vô tận, những lối cô đơn,
phủ nhận đi những vết đế giày in.
Tất cả, những đường lầm lỡ, đường vòng của
một con đường về nhà duy nhất. Cuối cùng
thế đấy cánh cửa sập đóng vào ổ khóa,
tờ lịch cuối cùng thả buông theo gió,
kiệt sức qua những gắng gổ
của những thời hối hả
như tôi.
Nguyên tác tiếng Đức:
DER REISENDE BLICKT ZURÜCK
Günter Kunert (1929 – 1919)
Der Reisende blickt zurück
verwundert über die zurückgelegte
Strecke, die ungezählten Meilen,
die endlosen Straßen, die einsamen Pfade,
die den Abdruck der Sohlen verleugnen.
Alles Irrwege, Umwege des einen
und einzigen Heimwegs. Am Ende
fällt doch die Tür ins Schloss,
verweht das letzte Kalenderblatt,
kraftlos durch die Mühen
der hastigen Zeiten
wie ich.
Chú thích của người dịch:
(1) Gottfried Benn (1886-1956): Bác sĩ, nhà thơ và nhà tiểu luận Đức.
(2) Wolf Biermann (sinh năm 1936): Nhà thơ, ca sĩ, nhà viết tiểu luận. Việc tước đoạt quốc tịch Wolf Biermann đẩy ông sang Tây Đức vào năm 1976 gây ra sự phản kháng rộng lớn trong giới trí thức và sinh viên hai miền nước Đức, và từ đó ông như biểu tượng cho giới trí thức phê phán chế độ, phản kháng chủ nghĩa toàn trị ở Cộng hòa Dân chủ Đức.
(3) SED: Đảng XHCN thống nhất Đức – đảng cộng sản nắm quyền tại CHDC Đức
(4) Johannes Becher (1891-1958); Nhà thơ phái Biểu hiện, chính trị gia, Bộ trưởng Bộ văn hóa CHDC Đức.
(5) Jean Améry (1912-1978): Nhà văn Áo.
(6) Khái niệm được các nhà lý luận của đảng SED đưa ra, nhắm khẳng định bản sắc chế độ XHCN của CHDC Đức.
(7) Erich Kästner (1899-1978): Nhà văn, nhà thơ, nhà viết kịch Đức.
Christian Gampert (sinh năm 1964, học ngữ văn, triết học và xã hội học): Nhà báo tự do.
Günter Kunert (1929-2019): Nhà thơ, nhà văn Đức.
Tiểu sử: Dưới thời quốc xã học hết Tiểu học, không được học cao hơn vì mẹ người Do Thái. Sau thế chiến học trường Cao đẳng Nghệ thuật tạo hình tại Đông Berlin, vào đảng SED. 1973 được mời thỉnh giảng tại University of Texas, 1975 tại University of Warwick (Anh).
Thuộc về những người đầu tiên ký kháng thư phản đối việc tước quốc tịch nhà thơ, ca sĩ Wolf Biermann, ông bị tước đảng tịch. 1979 rời bỏ CHDC Đức, định cư và lập nghiệp tại Karborstel.
Günter Kunert là một trong những nhà văn đương đại đa năng và quan trọng nhất. Ngoài thơ, truyện ngắn và truyện kể, tiểu luận, ký sự, cách ngôn, cổ tích, châm biếm, du ký, kịch tương thanh, ông còn viết nhiều bài giới thiệu các tác gia, và vẽ tranh.
Ông nhận nhiều giải thưởng, có thể kể một số: Giải thưởng Heinrich Mann (DDR, 1962), Giải thưởng Heinrich Heine (1985), Giải thưởng Friedrich Hölderlin (1991), Giải thưởng viết tiểu luận Ernst Robert Curtius (1991), Giải thưởng Georg Trakl (1997), Giải thưởng của Hợp tuyển Frankfurt (2011).
Tranh của Bùi Xuân Phái (1920-1988): Vietnamese Painter.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét