(Tác giả Nga thế kỷ 19 như Tolstoi, Dostojewskij, Turgenjew, Gogol hay Tschechow là những Đức Tổ Nghề. Đánh giá thế nào đây về Isaak Babel, nhà văn viết trong thế kỷ 20? Chúng ta thử hỏi Marcel Reich-Ranicki – FAZ)
Ông đánh giá thế nào về văn chương Nga thế kỷ 20, về Bulgakow, về Pasternak hoặc Babel?
Reich-Ranicki: Tôi ngưỡng mộ văn chương Nga thế kỷ 19, tựu trung các tác giả văn xuôi như Tolstoi, Dostojewskij, Turgeniew, Gogol hoặc Tschechow. Đối với thơ có tăm tiếng lẫy lừng, mặc dù không được đọc nhiều ở ngoài nước Nga, tôi phải lệ thuộc vào các dịch giả Đức. Bản dịch của họ tốt, trung bình hoặc là dở. Nhưng thực sự, theo tôi nhìn nhận, chúng chưa bao giờ sánh ngang giá trị.
Với văn chương Nga của thế kỷ 20 cũng như vậy mà thôi. Một ví dụ cho nhiều người: ngoại trừ những nhà nghiên cứu văn hóa Slavơ, tại nước Đức người ta hoàn toàn không biết tới cái tên Pasternak. Ông ấy đạt được ngôi vị nhờ thơ. Mãi tới khi tiểu thuyết „Doctor Zhivago“ xuất bản, đùng một cái ông mới nổi tiếng. Trong số nhiều nhà viết văn xuôi khả kính, tôi đánh giá cao ngoài Bulgakow đặc biệt Isaak Babel, sinh năm 1894 tại Odessa và bị người ta bắn chết năm 1940 tại Matxcơva (trong ngục và tương truyền theo lệnh riêng của Stalin).
Babel viết nhiều và công bố ít. Những tác phẩm bậc thầy của ông thường không dài hơn 3 đến 5 trang sách. Có điều chúng là kết quả của một núi công việc. Ông ấy xuất thân từ dòng dõi phải chặt đi cả cánh rừng, để làm ra que diêm. Khi ông bị bắt vào tháng Năm năm 1939, hình như ông ấy có nói:“ Họ không còn cho tôi thời gian để xong nốt nữa cơ chứ.“
Ông tuy là người cộng sản, nhưng không phải nhà văn chính trị. Sự giáo dục Do thái nghiêm khắc in dấu vết lên ông, thế giới của Thora và Talmuds (*), môi trường ghetto cực khổ nhưng dĩ nhiên cũng mang chất phương xa của Odessa. Khi còn học bậc tú tài ông đã nổi loạn chống lại lối sống khổ luyện và thông thái sách vở, và đồng thời chống lại sự tôn sùng trí thức một chiều phát sinh từ tình cảnh của người Do thái. Chẳng mấy chốc, ông tìm thấy lý tưởng bên ngoài cái thế giới ông ra đời: khi những người Bôn-sê-vích thắng thế, ông mới tròn 23 tuổi.
Mối quan hệ của Babel với chủ nghĩa cộng sản nghiêm chỉnh và chân thành. Mà thế trong mối quan hệ này, cái tình cảm và lòng tin tưởng vượt trội. Như vậy Babel trước hết thuộc về những nhà làm cách mạng hơn là những nhà cộng sản, hơn hết ông là một người đàn ông của phiêu lưu gay cấn hơn là của cuộc sống thường nhật đơn tẻ. Những biến diễn mặt trận làm ông say mê, chứ công tác ở ban tham mưu thì không. Trong đạo kỵ binh xô-viết, vào năm 1920, ông đã tham gia cuộc hành quân tiến đánh Balan.
Trong cuộc tàn sát loạn xạ ở cuộc chiến Balan này, kết cục rồi Babel cũng vỡ lẽ về vị trí nan nguy của mình. Phải chăng không thể chấp nhận được cái mới, mà không phải tách ra khỏi cái cũ. Đó là câu hỏi trọng tâm của ông. Luôn luôn tái hồi, ông tìm sự tổng hợp giữa truyền thống và cách mạng, giữa chủ nghĩa nhân đạo và chủ nghĩa cộng sản. Cũng như vậy những truyện kể của ông bất chấp những mâu thuẫn, những tương phản dữ dằn và những phản đề đơn giản.
Nhân vật trọng tâm của Babel là một người đàn ông Do thái bán đồ cổ, than thở rằng, ông ta không tài nào phân biệt được cách mạng và phản cách mạng, bởi cả hai đều giết chóc. Tiếng kêu của ông ta“ Đâu rồi cách mạng ngọt ngào“ có ý không khác cái nhiều năm sau cái chết của Babel được người ta đúc kết lại trong từ chữ ngượng ngịu „chủ nghĩa xã hội mang tính con người“.
Mối liên kết của sự nghi ngờ Do thái với lòng tin cộng sản cho chúng ta hiểu được việc người ta thường thích dùng từ „lãng mạn“ khái quát tác phẩm của Babel. Tác phẩm ông đứng trên một bình diện thi ca bên ngoài hệ tư tưởng. Chưa bao giờ nghệ thuật của ông thiếu đi cơ sở vững chãi về thủ pháp. Những gì ông viết, luôn xuất hiện những hình ảnh nắm bắt nên thơ mà vẻ quang hình của nó sắc nét một cách phi thường. Ta có thể nói, đó là những phác họa tỉ mỉ chấm nét sắc cạnh.
Thứ văn xuôi này sống bằng những nghịch âm chói chang, cái đồng thời tạo ra hòa âm mới. Trong những tường trình biên bản lạnh lẽo, khô khan, hiện ra những so sánh mang ý vị Trung Cận Đông, những hoán dụ barock viên mãn và những ẩn dụ ấn tượng, nếu không nói là biểu hiện.
Tác phẩm của ông sẽ trường tồn. Và còn lại ở đời là huyền thoại về cậu học trò sách giáo lý Talmud lao vào đám người Cô dắc, về người lính đã không học cách giết người, về nhà thơ không muốn nói dối – huyền thoại về cuộc đời và cái chết của người Do thái Isaak Emmanuilowitsch Babel từ Odessa trên bờ biển Hắc Hải.
© Phạm Kỳ Đăng dịch
Nguồn: FAZ, nguyên văn: „Ông đánh giá thế nào về Isaak Babel“, đầu đề do người dịch đặt lại.
Chú thích của người dịch: Isaak Emmanuilowitsch Babel ( Исаак Эммануилович Бабель; * 1894 - 1941) Nhà văn Nga gốc Do thái, nạn nhân của đợt Thanh trừng do Stalin tổ chức, bị bắn chết trong nhà tù vào năm 1941, được phục hồi năm 1954.
(*) Thora và Talmud: Sách Răn Dạy của Kinh thánh Hebrew Do Thái.
Marcel Reich-Ranicki (1920-2013): Nhà phê bình được vinh danh Giáo hòang văn học, nhà trước tác có ảnh hưởng lớn nhất đương đại trong khu vực nói tiếng Đức.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét